DİA.AZ: - Müasir iqtisadi çağrışlar baxımından hökumətin qarşısında duran əsas vəzifə düzgün funksional bölgü əsasında fəaliyyət göstərəcək daha yığcam və effektiv idarəetmə metoduna keçmək, səmərəli dövlət tənzimlənməsi, yetkin bazar münasibətlərinin qurulması, rəqabətin və innovativ fəaliyyətin dəstəklənməsi yolu milli iqtisadiyyatın strukturunu təkmilləşdirmək və ixrac yönlü rəqabət qabiliyyətli aqrar sektorunun inkişafına nail olmaq kimi həlli vacib olan məsələlər durur.
Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin strukturuna 19 nazirlik, 10 dövlət komitəsi, 2 dövlət administrasiyası, 4 dövlət xidməti və 1 dövlət fondu daxildir və onların hamısı dövlət büdcəsindən maliyyələşdirilir. Beləliklə də Kabinetin tərkibində müxtəlif adlarla yer alan mərkəzi icra strukturlarının sayı 36-yə çatır. Müqayisələr göstərir ki, Azərbaycanda dövlət nazirliklərinin sayı hətta Avropa ölkələri ilə müqayisədə belə çoxdur. Məsələn, dövlət nazirliklərinin sayı İtalıyada 14, Almaniyada və Belçıkada 11, İspaniyada 9-dur. ABŞ-da da nazirlik səviyyəsində olan 11 federal hökumət qurumu fəaliyyət göstərir. Bu qədər böyük adminstrativ yük təbii ki, balaca bir iqtisadiyyata sahib ölkəmizdə büdcə yükünü xeyli artırır. Dünyada baş verən iqtisqdi kataklizmilər fonunda, hökumət bir-birini təkrarlayan qurumların ləğv edilməsi, eyni zamanda vacib olan yeni institutlar yaradılması və dövlət aparatının əlavə yüklərdən götürülməsi istiqamətində ciddi addımlat atmalıdır. Struktur islahatlarının davamlı olması eyni zamanda, həm büdcə xərclərinin səmərililiyini artırılması, həm idarəetmənin yaxşılaşdırılması, həm dövlət idarəetmə xərclərinin kəskin azalması və həm də bürokratik əngəllərin aradan qaldırılması baxımından mühüm əhəmiyyətə malikdir.
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev cənablarının həyata keçirdiyi kompleks islahatlar, xüsusən də, struktur islahatları birbaşa ölkə iqtisadiyyatının dinamik inkişafına yönəlib və bu islahatların əsas hədəfi çevik və effektli idarəteməyə nail olmaqdır. Prezident İlham Əliyevin Dövlət Torpaq və Xəritəçəkmə Komitəsinin ləğvi, Nəqliyyat Nazirliyinin ləğv edilərək Rabitə və Yüksək Texnologiyalar Nazirliyinə birləşdirilməsi, həmçinin yeni institututların yaradılması haqqında fərmanları da bu baxımdan olduqca vacib və vaxtında atılmış addımlardır. Hesab edirik ki, islahatlar davam etdirilməlidir, çünki bu islahatları milli iqtisadiyyatımızın yaxın, orta və uzaq hədəflərini özündə ehtiva edən strateji yol xəritəsi tələb edir.
Təbiidir ki, struktur islahatları Ölkə Prezidentinin səlahiyyətlərinə aiddir, sadəcə bir ölkə vədəndaşı olaraq biz öz baxışlarımızı ortaya qoyuruq. Fikrimizcə struktur islahatlarının növbəti hədəfi milli iqtisadiyyatımızın mühüm tərkib hissəsi olan aqrar sektor üzrə siyasətin formalaşdırılmasına və həyata keçirilməsinə birbaşa məsul olan Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi olmalıdır. Sual oluna bilər, niyə Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi?
İlk növbədə qeyd olunmalıdır ki, uzun illərdən bəri çoxşaxəli dövlət dəstəyinə baxmayaraq, istər ölkə əhalisinin mühüm ərzaq məhsulları ilə təminatı, istər bu sahədə idxaldan asılılığa son qoyulması və istərsə də ixrac yönümlü rəqabət qabiliyyətli kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalı istiqamətlərində demək olar ki, effektiv nəticələr əldə olunmayıb. Aqrar sektorun ÜDM-da cüzi paya sahib olması, idxalın ilbəil artım dinamikası və böyük potensialın olmasına baxmayaraq ixracda ciddi nəticələrin əldə olunmaması dediklərimizi təsdiqləyən real faktlardır.
Bəlli məsələdir ki, kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalında başlıca istehsal vasitəsi torpaqdır. Torpaq və Xəritəçəkmə Komitəsinin ləğvindən sonra onun səlahiyyətlərinin Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi ilə Dövlət Əmlak Məsələləri Komitəsi arasında bölüşdürülməsi, əslində Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin hüquqi baxımdan torpaqla bağlı məsələlərə müdaxiləsini məhdud çərçivəyə saldı.
Əkin sahələrinin vaxtında suvarma suyu ilə təminatı, müasir suvarma texnologiyalarının tədbiqi, şoranlaşmaya və şorəkətləşməyə qarşı kompleks tədbirlərin
aparılması sahələrində mövcud olan problemlərin həlli funksional baxımdan Meliorasiya və Su Təsərrüfatı ASC-nin səlahiyyətləri çərçivəsində olduğundan, əslində Kənd Təsərrüfat Nazirliyinin bu problemlərin həllində hansısa rolundan danışmaq absurddur.
Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi obyektiv səbəbdən götürdükləri yüksək faizli (rentabellikdən iki dəfə artıq!) krediti ödəyə bilməyərək kommersiya banklarının “girovuna” çevrilmiş ölkə fermerlərinin aqrar sektorun spesifikasına uyğun aşağı faizli kreditlər əldə etmək istəklərinin reallaşdırması gücündə deyil. Aqrar sektora əlverişli şərtlərlə kredit və investisiya yatırmadan yüksək nəticə əldə etmək sadəlövlükdür. Bu məsələrin icrası ilə birbaşa İqtisadiyyat Nazirliyi məşğuldur.
Etiraf olunmalıdır ki, postneft dövründən sonra milli iqtisadiyyatımızın ən mühüm sahəsi olan aqrar sektor daha ciddi önəm kəsb etməyə başlayıb. Ölkə Prezidentinin təşəbbüsü ilə innovativ texnologiyaların tədbiqinə imkan verən bitkiçilik və heyvandarlıq məhsulları istehsal edən iri müəssisələrin, aqroparkların yaradılmasına başlanılıb. Son illərdə Dövlət Fond torpaqlarının bazasında bir-neçə iri taxılıçılıq təsərrüfatları yaradılıb və intensiv texnologiyaların tədbiqi sayəsində bu təsərrüfatlar yüksək nəticələr əldə edib. Reallq odur ki, bu təsərrüfatlarda dövlət investisyası hesabına infrastruktura yaradıldı, torpaqla bağlı məsələləri Əmlak Məsələləri üzrə Komitə həll etdi, həmin ərazilərdə kompleks meliorasiya-irriqasiya tədbirlərini Meliorasiya və Su Təsərrüfatı ASC həyata keçirtdi, Sahibkarlığa Kömək Milli Fondunun xətti ilə təsərrüfatlara uzun müddətli kredit verildi, təsərrüfatlar ölkənin üzdə olan mütəxəssislərini işə cəlb etməklə xarici dövlətlərdən gətirdikləri intensiv taxıl, qarğıdalı, soya toxumları ilə əkin apararaq yüksək məhsuldarlıq əldə etdilər. Bəs bu müsbət nəticələrin əldə olunmasında Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin ciddi rolu oldumu? Xeyr!
Ölkə Prezidenti tərəfindən əhalinin quşçuluq məhsullarına olan təlabatının yerli istehsal hesabına ödənilməsi ilə bağlı verdiyi ciddi tapşırıqlardan sonra İqtisadiyyat Nazirliyi tərəfindən önəmli addımlar atıldı, istehsalın yenidən qurulması və müasir texnologiyaların tədbiqi üçün sahibkarlara güzəştli kreditlər verdi və nəticədə bu sahədə müsbət dinamika əldə olundu, Reallıqda quşçuluq müəssisələri damazlıq yumurtanı, soya şrotunu və digər yem əlavələrini idxal yolu ilə əldə edirlərsə, hanı bu nəticədə Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin payı?
Aqrar sahədə ixrac potensialının artırılmasında, ənənəvi xarici bazarlarda mövqe üstünlüyünün əldə edilməsində faraş tərəvəz məhsullarının istehsalı ciddi önəm kəsb edir. İqtisadiyyat Nazirliyinin önəmli dəstəyi ilə ölkədə yüzlərlə müasir istilikxanalar ərsəyə gətirilib. Bu istilikxanalarda əkilən bütün növ hibrid tərəvəz toxumlarını Hollandiya,Türkiyə kimi ölkələrdən gətiririksə, texnoloji prosseslərin tədbiqi üçün xaricidən mütəxəssis dəvət ediriksə, yaxud, barama toxumunu və tut çilini Çin və İrandan, ölkəmizin torpaq-iqlim şəraitinə adevkat olan pambıq toxumunu Türkiyədən, çay toxumunu Gürcüstandan, üzüm və meyvə tinglərini Fransa və Avropanın digər ölkələrindən əldə ediriksə və ümumilikdə aqrar sektorun bütün parametrləri üzrə bu mənzərəyə şahid oluruqsa, deməli, zaman bizə Kənd Təsərrütı Nazirliyininin ləğv olunmasını, çevik və işlək bir maxanizmin yaradılmasını diqtə edir.
Prezident İlham Əliyev cənablarının ərzaq məhsullarının istehsalı və tədarükü, qida təhlükəsizliyi üzrə yeni institututların yaradılması ilə bağlı imzaladığı fərmanlardan sonra bu mələlərə Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin müdaxiləsinə ciddi ehtiyac duyulmur.
Etiraf edək ki, aqrar sektorda elmi tutum olduqca aşağı səviyyədədir. Tabeliyində Aqrar Universidet və çoxlu elmi-tədqiqat insitututları olan Nazirliyin hanı ortaya qoduğu Milli Aqrar Elm, milli texnologiya, müasir çağrışlara cavab verən toxum və ting sortları və yaxud, fundamental tədqiqat işləri? Bütün bu məsələrdə biz xarici beyin mərkəzlərindən asılıyıqsa, hanı Nazirliyin aqrar elmin gələcək hədəflərini qarşılayacaq siyasəti?
Onsuz da Kənd Təsərrüfatı Nazirliyində aparıcı fiqurlar həm ixtisas baxımından, həm də yanaşma tərzinə görə kənd təsərrüfatı sahəsindən uzaq insanlardır. Məhz bu baxımdan onlar ölkənin aqrar sektorunun talehini kənarda axtarırlar, dəfələlə gah əkin sahələrinin Rusiya, gah İran, gah da Türkiyə iş adamlarına üzun müddətə icarəyə verilməsinin zəruriliyini dilə gətirillər. Biz sinəsinə 20% torpaq itkisi dağı çəkilmiş bir ölkənin vətəndaşlayırıq, torpaqlarımıza özümüz sahib çıxmalıyıq, cənablar! Tarixi yaddaşımızda belə bir fikir var: “Torpaq əkən varsa qorunmalı, qorunursa əkilməlidir!”
Hesab edirik ki, sadaladğımız və sadalamadığımız faktlar reallıqda Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin ləğv edilərək səlahiyyətlərinin İqtisadiyyat Nazirliyi, Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi, Təhsil Nazirliyi və Elmlər Akademyası arasında bölüşdürülməsini zəruri edir. Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin səlahiyyətlərinin bölüşdürülməsi aşağıdakı qaydada aparılmalıdır:
1.İstər baytarlıq, istərsə də fitosanitar sahələri ekosistemin mühüm tərkib hissələri olduğundan, hər iki sahədə ekoloji tarazlığın pozulması, ümumilikdə ölkənin ekoloji tarazlığının pozulmasına səbəb olur. Bu anlamda Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi yanında Fitosanitar Nəzarət Xidməti ilə Baytarlıq Nəzarət Xidməti vahid Departamentdə birləşdirilərək səlahiyyətləri Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinə verilməldir. Eyni zamanda heyvanlar arasında epidemik xəstəliklərə, bitkilər arasında karantin xəstəlik və ziyanvericilərə qarşı mübarizə işlərini dövlət öz üzərinə götürməli, yerdə qalan xəstəlik və ziyanvercilərə qarşı mübarizə işlərini isə hər iki sahə üzrə təsis edilmiş ixtisaslaşmış özəl qurumlar həyata keçirməli;
2. İndiyə kimi ortalığa effektli bir iş qoymayan Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi yanında Kənd Təsərrüfatı Kreditləri üzrə Dövlət Agentliyinin səlahiyyətləri İqtisadiyyat Nazirliyi yanında Sahibkarlığa Kömək Milli Fonduna verilməli;
3. Fundemental tədqiqatların, elmi naliyyətlərin istehsala tədbiqinin səmərəliliyini, aqrar sektorda elmi tutumun xüsusi çəkisini artırmaq, aqrar elm sahələrinin koordinasiyasını gücləndirmək baxımından Nazirliyin sahə institututları Elmlər Akademiyasiyasının tabeliyinə verilməli;
4. Aqrar Universitet (İqtisad Universiteti və digər unversitetlər kimi) Təhsil Nazirliyinin tabeliyinə verilməli;
5. Gələcəkdə aqrar sektor üzrə vahid siyasətin foralaşması və reallaşması məqsədilə İqtisadiyyat Nazirliyinin tabeliyində “Kənd təsərrüfatı Depertamenti” yaradılmalı;
6. “Aqrolizinq” ASC-nin idarə olunmasına nəzarət funksiyası İqtisadiyyat Nazirliyinə həvalə edilməli;
7. Subsidiyaların verilməsi mexanizmilərinin təkmilləşdirilməsi və verilməsi səlahiyyətləri İqtisadiyyat Nazirliyinə verilməli.
Hesab edirik ki, subyektiv fikirlərimiz əsasında hazırlanmış, lakin təkmilləşdirilməsinə ehtiyac duyulan təkliflərimizin reallaşdırılması gələcəkdə böyük potensialı olan aqrar sektorun dinamik inkişafı üçün güclü zəmin yarada bilər.
Ruslan Həsənov, Iqtisadçı-ekspert, fermer Vaqif Məmmədov alim-aqranom. ekspert
Xüsusi olaraq dia.az üçün
