“The Sofia Globe” Bolqarıstanın ən məşhur saytlarından biridir. Bolqarıstan, Mərkəzi və Şərqi Avropa barədə analitik yazılar təqdim edir.
“The Sofia Globe”da gedən “Profiting from the war: Kremlin bypasses EU and US embargo via Armenia” (Müharibədən qazanc (əldə etmək): Kreml Ermənistan vasitəsilə Avropa İttifaqı və ABŞ-ın embarqosundan yan keçir) adlı məqalədə son dərəcə maraqlı nüanslar var.
Sirr deyil ki, Rusiya embarqo səbəbindən Ermənistan üzərindən idxal və ixrac həyata keçirir.
Bugünlərdə Irlandiyadan yayımlanan və Avropa İttifaqı ilə sıx əlaqədə olan “eureporter.co” saytı “Armenia: The caucasian ally of Russian aggression against Ukraine” (Ermənistan-Ukraynaya təcavüz edən Rusiyanın Qafqazdakı müttəfiqi) adlı məqalə ilə bağlı geniş yazı təqdim etmişdim. İrlandiya saytındakı məqalədə vurğulanırdı ki, Ukraynadakı müharibə Ermənistan və Rusiya arasında ticarət dövriyyəsində görünməmiş artıma səbəb olub: 2022-ci ildə Ermənistanın Rusiyaya ixracı 2,4 milyard dollar təşkil edib ki, bu da 2021-ci illə müqayisədə 185,7% çoxdur. Rusiyanın Ermənistana idxalı 2,6 milyard dollar təşkil edib ki, bu da 44,5% çoxdur. Bu il fevralın 2-də Paşinyan məmnunluqla bildirib: “Bizim ticarət-iqtisadi əlaqələrimizdə böyük və davamlı artım var”. O, “bu dinamikada Vladimir Putinin xüsusi şəxsi rolunu” vurğulayıb.
Polşanın "New Eastern Europe" jurnalı da Rusiyanın Ermənistan vasitəsi ilə embarqolardan yayındığını yazıb...
“The Sofia Globe”da gedən məqaləyə diqqət edək. Qərb Ermənistanla bağlı həqiqətləri axır ki etiraf edir.
Sayt yazır ki, Rusiya prezidenti Vladimir Putinin avtoritar rejimi Avropa İttifaqı, ABŞ və Böyük Britaniyanın tətbiq etdiyi embarqolardan və ticarət sanksiyalarından yan keçir. Bu proses, ümumilikdə isə Rusiyanın Ukraynaya qarşı təcavüzü keçmiş Sovet İttifaqının qonşu ölkələri üzərindən, xüsusən də Ermənistanın əli ilə həyata keçirilir.
Bu, son bir ildə Qərbdən idxalın və Müstəqil Dövlətlər Təşkilatından (MDB) Rusiya Federasiyasına ixracın kəskin artması ilə bağlı statistik məlumatlardan aydın görünür.
2022-ci ildə 2,8 milyon əhalisi olan kiçik Ermənistanın iqtisadiyyatı ÜDM-in 14,2 faizi qədər artıb ki, bu da Avropa İttifaqı və Qərb ölkələri üçün görünməmiş artımdır. “İnterfaks” xəbər verir ki, İrəvanın ixracı 1,8 dəfə artaraq 5,36 milyard dollara, idxalı isə 1,5 dəfə artaraq 8,77 milyard dollara çatıb.
Yanvarda Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan əvvəlki il üçün ÜDM-in artımının ən azı 12,5-13 faiz olacağını proqnozlaşdırmışdı: “Biz 2022-ci il üçün 7 faizlik artım planlaşdırırdıq”.
Ermənistanın ÜDM-in ildırım sürətli artmasına cavab haradadır? Cavabı şimalda axtarmaq lazımdır. “İqtisadiyyatımızın böyüməsinə Rusiya vətəndaşlarının Ermənistana axını təsir edir”, - deyə Paşinyan Putinin səfərbərliyindən qaçan ruslara işarə edib. Ancaq Paşinyanın izahı kifayət qədər hiyləgərdir – tələsik qaçan ruslar iqtisadiyyata nə qədər pul gətirəcək? Həqiqət budur ki, Yerevan Belarus, Gürcüstan, Qazaxıstan və digər keçmiş sovet ölkələri ilə birlikdə Rusiya Federasiyasına re-eksport üçün yaradılmış mərkəzlərdən birinə çevrilib.
Beləliklə, “Deutsches Zentrum für Südkaukasus”-un Ermənistan Respublikasının rəsmi statistikasının təhlilinə əsasən, 2022-ci ildə Avropa İttifaqından Qafqaz ölkəsinə mal idxalı 1,3 milyard avroya çatıb. Bu da 2021-ci illə müqayisədə təxminən iki dəfə artım deməkdir. Eyni zamanda, Ermənistanın Rusiya Federasiyasına ixracı üç dəfə artıb - 2021-ci ildəki 840 milyon dollardan 2022-ci ildə 2,4 milyard dollara qədər.
Rusiyaya smartfonlar və məişət texnikası sürətlə ixrac olunur
Ticarətin artdığını göstərən statistikanın izahı Ermənistanın G7 ölkələrindən mal idxalına qoyulan qadağalardan yan keçmək üçün Moskvanın əsas mərkəzinə çevrilməsinin nəticəsidir.
ABŞ-ın “ABC News” telekanalı 2023-cü ilin martında bildirib ki, “mallar üçüncü ölkələrdən idxal hesabına sanksiyalardan yayınır – məsələn, Ermənistandan Rusiyaya ixrac 2022-ci ilin birinci yarısında 49 faiz artıb”. “Ermənistan əvvəlkindən daha çox paltaryuyan maşın idxal edib. 2022-ci ilin ilk səkkiz ayında Avropa İttifaqından son iki ildəkindən daha çox mal alıb”, - “Bloomberg” “Eurostat”ın məlumatlarını təhlil edərkən belə bir qənatə gəlib.
“The Financial Times”-ın məlumatına görə, istehsalçılar Rusiyaya təkrar ixracla məşğul olan Ermənistandan “kəskin artan mikroçip sifarişlərindən” daha ehtiyatlı olublar: “Ermənistan indi rüsumsuz paralel idxalın əsas mərkəzlərindən biridir”. Elə bu səbəbdən də bəzi Amerika şirkətləri “artıq Ermənistana mal göndərilməsini dayandırıb”.
ABŞ-ın “Silverado Policy Accelerator” analitik mərkəzinin 2023-cü il yanvarın 22-də açıqladığı hesabata əsasən, Rusiya bazarı üçün yeni avtomobillərin əsas tədarükçülərindən biri məhz Ermənistandır.
Həmçinin, 2022-ci ilin yayından başlayaraq Rusiya Ermənistandan “Apple” və “Samsung” smartfonlarının idxalını kəskin şəkildə artırdı.
“The New York Times” 2023-cü il yanvarın 31-də “Yayda Ermənistanda smartfonlarla bağlı qəribə hadisə baş verdi” dedi: “Dünyanın digər yerlərindən daşınmalar son telefon idxalı həcmləri ilə müqayisədə 10 dəfədən çox artıb”.
"Eyni zamanda, Ermənistan mühasirədə olan müttəfiqi Rusiya Federasiyasına smartfon ixracını patrlayış səviyyəsinə qaldırıb", -“The New York Times” yazıb.
Kiyev Ermənistanın işğalçı ilə ticarətdən uduzacağına eyham vurur
Kiyev hakimiyyəti keçmiş SSRİ ölkələrini təcavüzkarla sanksiya tətbiq edilən malların ticarətini dayandırmağa çağırıb. 2023-cü il martın 1-də Ukrayna Müdafiə Nazirliyinin Baş Kəşfiyyat İdarəsi bildirib ki, Moskva “Rusiya istehsalının beynəlxalq bazarlara təkrar ixracı üçün” İrəvanla danışıqlar aparır: “Təchizat Ermənistan istehsalı adı altında aparılır və üçüncü ölkə tərəfindən ixrac edilir”.
Ukrayna Prezidenti Aparatının müşaviri Mykhailo Podolyak deyib: “Biz bütün ölkələrə, o cümlədən Ermənistana ən azı qəti neytrallığa sadiq qalmağı tövsiyə edirik”.
"Ortamüddətli perspektivdə Rusiya Federasiyası ilə işləmək yaxşı deyil, bu, son dərəcə zərərlidir", - Podolyak deyib.
Podolyakın fikrincə, əgər ilkin olaraq Moskva ilə kommersiya əməkdaşlığı əlavə gəlir gətirsə, o zaman ortamüddətli perspektivdə “bu, irimiqyaslı iqtisadi itkilərə və ciddi nüfuza ziyan vuracaq”.
“Bütünlükdə bazarı Rusiya Federasiyasının bazarından daha böyük olan sivil ölkələrin qeyri-rəsmi koalisiyasına qoşulmaq daha yaxşıdır və ona görə də sizə sanksiyalar siyasətinə sadiq qalmağınızı tövsiyə edirik”, – o deyib.
Kiyevin SSRİ və MDB-dəki keçmiş tərəfdaşları açıq şəkildə Moskva ilə biznesi tabu hesab etmirlər
Ermənistanın baş naziri Paşinyan Azərbaycanla qarşıdurmada Putini dəstəkləməklə yanaşı, Kremlə sədaqət nümayiş etdirib.
2022-ci ilin sentyabrında Putinlə keçirdiyi mətbuat konfransında Paşinyana Rusiya Federasiyasına malların təkrar ixracı ilə əlaqədar İrəvana qarşı ikinci dərəcəli sanksiyaların tətbiqi ilə bağlı narahatlığı ifadə edən sual verildi.
Paşinyan cavab olaraq dedi ki, “yaranan çağırışlar” qarşısında “yeni imkanlar axtarmaq” lazımdır: “Rusiya Federasiyasının prezidenti və Rusiya hökumətinin qəbul etdiyi qərarlar sayəsində biz bu təhlükələrin öhdəsindən birlikdə gələ bildik”.
2 mart 2023-cü ildə Paşinyanla görüşdükdən sonra Almaniya kansleri Olaf Şolz dedi ki, Berlin üçün “iqtisadi sahədə tətbiq etdiyi sanksiyalardan süni yolla yayınmanın olmamasına əmin ola bilərikmi” məsələsi önəmlidir.
Fevralın əvvəlində Latviyanın baş naziri Krişyanis Karinş də İrəvanı Moskvaya qarşı sanksiyalara əməl etməməkdə ittiham etmişdi.
Ermənistanda “ticarətin bəzi növləri çox kəskin şəkildə artır, bu, əvvəllər olduğu ilə qeyri-mütənasibdir” və mallar “Rusiyaya yönləndirilir”, Kariņş demişdi.
Erməni şirkətləri Rusiyaya görə ABŞ-da sanksiyalara məruz qalıb
Əslində, ABŞ-ın Putin Rusiyasına kömək rolunu oynayan ölkələrə tətbiq etdiyi sanksiyalar artıq fakta çevrilir. 2022-ci ilin payızından etibarən bir sıra erməni korporasiyaları rusiyalı tərəfdaşlarının maraqlarını dünya bazarlarında təmsil etdiklərinə görə sanksiyaya məruz qalıb.
Belə ki, 30 sentyabr 2022-ci il tarixində ABŞ Maliyyə Nazirliyinin Xarici Aktivlərə Nəzarət İdarəsi (OFAC) Rusiyanın müdafiə sənayesi üçün xarici malların tədarükü üzrə ixtisaslaşmış Rusiyanın “Radioavtomatika” şirkəti ilə qarşılıqlı əlaqədə olduğu üçün Ermənistanın “Taco MMC” şirkətini sanksiyalar siyahısına daxil edib.
OFAC bildirir ki, Rusiya korporasiyası ehtiyat hissələrinin tədarükü və satınalma prosesinin təşkili üçün “Taco”-ya pul ödəməklə Moskva embarqosundan yan keçərək hərbi sənaye üçün xarici avadanlıq alıb.
14 noyabr 2022-ci ildə ABŞ Maliyyə Nazirliyi diqqətini mikrosxemlər üzrə ixtisaslaşan Rusiyanın “AO PKK Milandr” şirkətinə yönəltdi. “Milandr “xarici fabriklərə sifariş vermək, inteqral sxemlər istehsal etmək və xaricə satış həyata keçirmək” üçün Ermənistanda törəmə şirkəti olan “Milur Electronics”-i qeydiyyatdan keçirib.
Sanksiyalardan yan keçmək üçün “Milur” ruslar tərəfindən “xarici tərəfdaşlarla iş aparmaq üçün ön şirkət” kimi istifadə olunurdu.
Onun müttəfiqləri Rusiyanın Avropa İttifaqı mallarına olan ehtiyaclarını ödəyir
Yeri gəlmişkən, “şeytanla sövdələşmədən” faydalanan, Putinin müttəfiqləri siyahısında liderlər sırasında yer alan təkcə İrəvanın deyil. Ukraynaya qarşı müharibədə batmaqda olan Rusiyanın ehtiyacı olan mal və texnologiyanı əldə etməkdən yüz milyonlarla avro və dollar qazanan da təkcə Ermənistan deyil.
“The Financial Times” dekabrda yazmışdı ki, Rusiya “idxal mütəxəssisləri” Türkiyə, Ermənistan və Qazaxıstan kimi ölkələri Rusiya Federasiyasına artıq mövcud olan mallarla təmin etməyə inandırmaq üçün “əlaqə” və “rüşvət”dən istifadə edərək hər cür “boşluqlar” axtarırlar ki, artıq Rusiyaya tədarükü qadağan olunmuş Avropa İttifaqı mallarını adışəkilən ölkələrin vasitəsi ilə əldə etsin.
“Eurostat”-ın məlumatına görə, Putinin Ukraynaya genişmiqyaslı müdaxiləsinin ilk doqquz ayında Avropa İttifaqından Rusiyaya mal tədarükü təxminən yarıya qədər, yəni 47 faiz azalıb. Lakin eyni aylarda Aİ-dən Belarus, Qazaxıstan, Gürcüstan, Özbəkistan və Qırğızıstan kimi MDB ölkələrinə (hazırda Moskva ilə ən yaxşı əlaqələrə malik olan) idxal nədənsə 48 faizə qədər kəskin şəkildə artıb.
Nə üçün keçmiş SSRİ ölkələri birdən-birə Aİ-də istehlak edə biləcəklərindən daha çox mal almağa başladılar? "MDB ölkələri malların Rusiyaya təkrar ixracı üçün tranzit mərkəzləri rolunu oynayır", - “Deutsche Welle” bu yaxınlarda bildirib.
ABŞ Türkiyə, BƏƏ və Omanı Rusiyaya təkrar ixracı dayandırmağa inandırıb
Əslində, Rusiya Federasiyasına malların təkrar ixracından yalnız keçmiş SSRİ ölkələrinin qazanc əldə etmirlər.
“Le Monde”, "Türkiyədən Rusiyaya gələn malların əhəmiyyətli həcmi təkrar ixracdır" deyə yazıb və əlavə edib ki, "yüklər Mersin, İstanbul və İzmir limanlarında boşaldılır".
“Daha sonra onlar yerli şirkətlərin və ya subpodratçıların konteynerlərinə daşınaraq dəniz yolu ilə Novorossiyskə göndərilir və ya yük maşınları ilə Gürcüstan vasitəsilə Rusiyaya göndərilir”, “Le Monde” bildirib.
2023-cü ilin yanvarında ABŞ Maliyyə Nazirliyi NATO üzvü Türkiyə və Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri (BƏƏ) və Oman kimi Yaxın Şərq tərəfdaşlarına Rusiyaya qarşı sanksiyalar rejiminə məhəl qoymasalar, ABŞ bazarına çıxışını itirmək riski ilə bağlı xəbərdarlıq etmişdi.
“Bloomberg” Ağ Evdəki mənbələrə istinadən yazır ki, Vaşinqton ərəblərə və türklərı eyham vurub ki, onların Moskva ilə maliyyə əlaqələri Ukraynada müharibəni dayandırmaq səylərinə mane olur.
Ankara Rusiyanı hərbi sənayedə istifadə oluna biləcək elektronika ilə təchiz etdiyini inkar edib. Amma 2023-cü ilin mart ayının əvvəlindən Türkiyə Respublikasının Gömrük Xidməti embarqolu malların Rusiyaya tranzitini əngəlləyib, “Kommersant FM” bildirib.
“Hökumət bizə 2023-cü ilin 1 martından bu cür malların tranzitini dayandırmağı əmr edib”, – Ankaradakı yüksək rütbəli mənbə “Bloomberg”-ə deyib.
“Reuters” İstanbul Qara və Əlvan Metallar İxracatçıları Birliyinin rəhbəri Çetin Tecdelioğlunun sözlərinə görə, “hakimiyyət orqanları Rusiyaya təkrar ixracı qadağan edilən xarici malların siyahısını açıqlayıb”.
Aİ-dəki mənbə “Reuters”-ə təsdiqləyib ki, Ankara “Rusiya Federasiyasına Aİ, ABŞ və Böyük Britaniyanın ixrac nəzarəti altında olan sanksiyalar siyahısındakı malları göndərməyəcəyinə söz verib”.
Aİ, ABŞ və G7 ölkələri Rusiyaya qarşı embarqoya əməl olunmasına nəzarəti gücləndirib, malların və ticarət axınlarının monitorinqi ilə sanksiyalardan yayınmaq üçün “boşluqları” aradan qaldırıb. “Bloomberg”-in məlumatına görə, Qərb ölkələri də Rusiyaya yarımkeçiricilər, inteqral sxemlər və texnoloji malların tədarükünü kəskin şəkildə azaldıb.
Bütün bunlar onu göstərir ki, Kremlin Ukraynada apardığı genişmiqyaslı müharibənin ötən ilində Ermənistan təkcə ümumi istifadə üçün mallar deyil, həm də Rusiya hərbi sənayesi üçün avadanlıq tədarük etməklə, Qərbin sanksiyalarından yan keçmək üçün Moskvaya fəal köməklik göstərir.
Bununla da rəsmi İrəvan Putin rejiminin Qərblə qarşıdurmasında əsas strateji tərəfdaşlarından biri rolunu oynayır və Rusiyanın Ukrayna dövlətinə qarşı təcavüzü üçün “iqtisadi arxa”nı təmin edir.
Baş nazir Paşinyan mütəmadi olaraq təkrar edir ki, “Rusiya Federasiyası Ermənistan Respublikasının ən yaxın və strateji müttəfiqidir”. Beləliklə, İrəvanda Qərbə istiqamətlənmə təəssüratı yaratmağa çalışan hakimiyyət faktiki olaraq Putin rejiminə kömək edir.
Gördüyünüz kimi, Qərb mənbələrinin ən ağır artilleriyaları kütləvi şəkildə Ermənistanı ittiham edirlər. Özü də Qərb üçün həyati önəm daşıyan strateji xarakterli bir məsələdə. Diqqət etdinizsə, Azərbaycanın adı bu məsələlərdə hallanmır. Niyə? Çünki Azərbaycan Qərbi ilə ciddi ticarər əlaqələrinə malikdir. Məsələn, Avropa İttifaqının üzvləri İtaliya, Yunanıstan və Bolqarıstan 2022-ci ildə təxminən 15,6 milyard avro dəyərində Azərbaycan qazı idxal edib. Yəni Ermənistandan fərqli olaraq Azərbaycan xırda pul-paraya görə öz işgüzar nüfuzunu zərbə altında qoya bilməz...
Azərbaycan müxalifət isə and-aman edir ki, Ermənistan Qərbin yanındadır, Azərbaycan isə Rusiyaya dəstək verir. Qərb mətbuatı isə tam əksini, özü də xorla deyir. Məncə, Azərbaycan müxalifəti bu kimi sərsəm iddialardan əl çəkməlidir. Belə yalanlarla uzağa getmək olmaz...
Elbəyi HƏSƏNLİ - DİA.AZ
MƏQALƏ BURADA: Profiting from the war: Kremlin bypasses EU and US embargo via Armenia
