TÜRKİYƏ DÖVLƏTÇİLİYİNƏ QARŞI QURULAN TƏLƏ...
DIA.AZ: - Məqsəd araşdırmaqdır. Niyə AKP? Niyə bölgənin ən böyük müharibəsindən öncə Türkiyə kimi bir ölkədə hakimiyyət dəyişikliyi oldu? Özü də iqtisadi böhran üzündən. Siyasətin klassik qaydalarını nəzərə almamaq zərurəti hardan və niyə ortaya çıxdı? Biz bu suallara cavab axtararkən Türkiyənin və bölgənin son doqquz ilini təhlil etməklə yanaşı yeni status-kvonun dayanıqlı yoxsa keçici olacağına da nəzər salmaq imkanını əldə edəcəyik.
Türkiyənin 11 sentyabr 2001-ci ildə baş vermiş terror olaylarına münasibəti elə həmin vaxtlarda bu ölkəni diqqət mərkəzinə gətirmiş, Qərbin bəzi dairələri postsovet siyasətin başlanğıcından bəri onlara mane olan əsas nüvəni aşkarlamışdılar. Bu Orta Şərqdə və SSRİ-nin yaxınında yerləşən NATO Türkiyəsi idi. Türkiyənin siyasi sistemində bərkimiş ANAP, DYP DSP kimi siyasi partiyalar ordu ilə ciddi səmimi və səmərəli yaxınlıq içində idi və hökumətin qurulmasında ilk dəfə iştirak edən MHP sağ mərkəzin əsas idelojisinə körpü rolunu oynayırdı. Amma MHP-nin təşkil etdiyi ağırlıq ciddi təsirə malik olmadığı üçün Türkiyə yeni »qızıl orta»sını tapırdı. Bu »Ulusalcı milliyyətçilik» idi. Solun əsas təşkilatları və sağın mərkəzində olanlar bu ideoloji istiqamətə doğru təmərküzləşirdi. Bu, çox normal tarixi proses birdən birə anormal bir tormozlanma ilə rastlaşdı. Elə bizim də mövzumuzun girişi buradadır. Əfqanistan əməliyyatı göstərdi ki, Türkiyə silahlı qüvvələri NATO içərisində öz birinciliyini saxlayır. İkincisi də türk ordusu xeyli nəzarətdənkənar zabit heyyəti ilə zənginləşib. Bu Əfqanistanda antitaliban əməliyyatlarında aşkar görünürdü. Türklərin bütün beynəlxalq əməliyyatlar qanunlarına əməl etmələri, əsrlərlə davranışları və dinc əhaliyə münasibətləri digər müttəfiqlərinin vəhşiliyinin ifşası idi. Elə buna görə də Əfqanistanda türk birliklərinə rəhbərlik edən polkovnik naməlum avto qəzada həlak oldu. Türkiyə silahlı qüvvələri rəhbərləri onun haqqında »albayımız şəhid edildi» dedilər.
Əfqanistan müharibəsinin başqa bir kəşfi
Kabula ayaq basan kimi Amerikan silahlı qüvvələri öz sənayeçi dostlarına sifariş verdikləri sursat və silahın xeyli hissəsindən imtina etdilər. Yəhudi əsilli amerikan biznesmenlər isə dövlət səviyyəsində olan bu imtahandan qəzəbləndilər. Türklər isə ümumiyyətlə onlardan silah almırdı. Yəni, ABŞ və İsraillə ikitərəfli müqavilələrdən və daxili sənayedən faydalanırdı. Silah sənayeçilərinin bəxti Pakistan məsələsində də gətirməmişdi. Pakistan ABŞ-ın müttəfiqi olsa da General Müşərrəf ciddi hərbi sənaye qura bilmişdi və bu öz ölkəsini iri həcmli silah idxalından yayındıra bilirdi. Deməli, İsrail bu müharibədə silahı ancaq Talibana sata bilərdi. Taliban isə İran üzərindən Rusiya ilə ucuz qiymətə anlaşmışdı və bu həm də Rusiyanın ABŞ əleyhinə informasiya dəstəyinin verməsi ilə nəticələnirdi. Beləliklə, yalnız dar bir dairənin »narko plantasiya» maraqlarını ödəyən Əfqanistan müharibəsinə cəlb olunan xeyli dairələr və şəxslər yeni və səmərəli müharibə haqqında düşünürdülər.
Ən yaxşı unudulmuş köhnədir
Amma İraq haqqında »unudulmuş» ifadəsi doğru olmazdı. O sadəcə gündəmdəki birinciliyini itirmişdi. Niyə İraq?
Birincisi İraqla müharibəyə başlamaq üçün siyasi dairələri razı salmaq daha asan idi. Baxmayaraq ki, İran daha çox baş qaldırır, müqavimət göstərirdi. Amma ən əsas məsələ ayrı idi. İraqda hələ Səddamın dövründən öz siyasi azadlıqlarını almaq istəyən kürd separatizmi var idi. Rusiya İraqda zəiflədikcə kürdlər ABŞ və İsrailə doğru meylləndilər. Rusiya ilə İraq kürdlərinin liderləri Bərzani və Təlabaninin arasının dəyməsinin səbəbi isə bölgədə amerikan basqısı gücləndikcə rusların Səddama daha çox dəstək vermək məcburiyyətində qalması idi. Kürdlərin bölgədə əsas düşmənləri isə Türkiyə dövləti idi. Elə buna görə də İraq seçilmişdi. Burada bir-birinə qarşı silahlandırılmalı və bu silahları almaq imkanı olan icmalar, siyasi hərbi qruplaşmalar var idi. İsrail silah sənayeçiləri indi kürdləri türklərə qarşı silahlandırmanın yolllarını axtarırdılar.
Niyə AKP?
Türkiyənin koalisiya hökuməti ABŞ - İraq müharibəsinə qiymət verdikdən sonra Türkiyənin bu bölgənin siyasi-inzibati cəhətdən yenidən təşkilatlanmasındaki rolunu belə xülasə etmişdi: »Türkiyə Səddamın uzun illərdir apardığı siyasətə qarşı aşkar mövqe tutmuş və bir qonşu ölkə kimi İraqda demokratiyanın və həqiqi sabitliyin yaranmasında maraqlı olub. Ona görə də NATO üzrə müttəfiqlərinin təşkil etdiyi antiqiraq əməliyyatlarında iştirak Türkiyə üçün vazkeçilməzdir. Bu həm ölkənin regiondaki maraqları, həm də İraq Türkmənlərinin siyasi gələcəyi üçün vacibdir». Hökumətin bu qərarı silah tacirlərinin qanını qaraltmaya bilməzdi. Türkiyə İraq əməliyyatlarına qoşulsa, kürdləri aşkar və kütləvi silahlandırmaq çətin olacaq. Elə buna görə də Türkiyənin bu əməliyyatda iştirakı əngəllənməli idi. Əngəlləndi də. Türkiyə hökumətinin mövqeyi çox açıq idi və görünür ki, onlarla bu istiqamətdə dialoq da mümkün deyildi, yəni başa düşülməzdi. ABŞ özünə müttəfiq axtardığı halda ən təbii və güclü müttəfiqinə »gəlmə» deyə bilməzdi. Buna görə də bu imtina Türkiyənin içərisindən gəlməli idi. Bu hökumət özü imtina etməzdi. Deməli yeni hökumət gəlməli idi. Amma elə bir qüvvə ki, siyasi səhnədə yeni olsun və çox fərqli arqumentlə bu əməliyyatdan imtina etsin. AKP məhz bunun üçün düşünülmüşdü. Onlar hakimiyyətə gəlməli və islam qardaşlığını bəhanə edib, İraq əməliyyatından imtina etməliydilər.
İzahı olmayan böhran...
Müharibə pul və sərvət deməkdir. Hətta dünya tarixində bir neçə böhranın önlənməsi üçün süni müharibələrin təşkil edildiyi də olub. Bölgədə mühüm bir müharibədə qaliblər sırasında olan Türkiyə ikinci müharibə ərəfəsində ciddi iqtisadi sarsıntı keçirir. Ölkənin maliyyə bazarında iri şirkətlərin aksiyaları ucuzlaşır və hökumət böhranı yaranır. Yeni seçkin mesajı isə köhnə problem- iqtisadi böhran deyildi. Ərdoğan »biz iqtidara gələcəyik və məhmətciyin öz müsəlman qardaşlarına silah tuşlamasına imkan verməyəcəyik» deyirdi.(Hakimiyyətinin beşinci ilində Ərdoğan hökuməti müsəlman ölkəsi olan Livana ordu yeritdi. Çünki bunu İsrail istəyirdi) Bu şüar arxasında ciddi dayanan media AKP-ni hakimiyyətə gətirdi. Hətta bir türkiyəli jurnalist yazırdı ki, İsrail AKP-ni elə təqdim edir ki, türk xalqı acıqla AKP-yə səs versin. Bu oldu. Və AKP iqtidara gəldi. Türkiyə İraq əməliyyatında iştirak etmədi. ABŞ-ın yəhudu əsilli silah sənayeçiləri isə Təlabani və Bərzanini İraqın sahibi etdilər. Onların əsas düşmənləri isə türk ordusu idi və deməli ona qarşı savaşmalı idilər. Kürdlər İraqın idarə olunmasından və ABŞ-ın neftdən ayırdığı gəlirlərdən qazandıqları pulun böyük bir hissəsini silah almaq yolu ilə geri qaytarırlar. 1999 və 2001-ci illərdə tamamən hərbi və siaysi gündəmdən sıxışdırlıb çıxarılan PKK isə AKP iqtidarında yenidən revanş götürdü. Səbəb çox aydın idi. Ərdoğanən beynəlxalq səviyyədə tanınması bir tərəfə, öz ölkəsində otuz min dinc insanın qanını tökmüş bir terror təkilatlının rəhbərinə - Apoya »sayın Öcalan» deyərək xitab etməsi təəccüblü görünürdü. Bu yeni iqtidarın PKK-ya siyasət qapılarını açması idi. Amma eyniylə həmin Ərdoğan PKK ilə savaşda qazi olmuş birinə »ananı da al get» deyə müraciət etmişdi. Sizcə, bu münasibətlərin şərhə ehtiyacı varmı?
PKK ilə AKP-ni nə bağlayır?
Pensilavaniya ABŞ-ın Türkiyədə ən məhşur olan ştatıdır. Orada Səyid Kürdinin (sonradan Nursi) ideoloji davamçısı və xanədan sahibi Fətullah Gülən yaşayır. Türkiyədə sekulyar (dünyəvi) sistemin ittiham və təqiblərindən o, ABŞ-a sığınıb. Məslən, bir müsəlman kimi İrana getməyib. Heç Fələstin azadlıq hərəkatına dəstək üçün orada müsəlman qardaşlarına səbr və dözüm bəxş etmək fikrinə də düşməyib. ABŞ-da yaşamağa gedib. PKK hələ elan olunmazdan on illər əvvəl bəzi Qərb xüsusi xidmət dairələri Kürd şeyxlərdən Atatürkə qarşı istifadə ediblər. Bu hərəkatlarda Səyid Kürdinin rolu da az olmayıb. Baxmayaraq ki, yaxın tarixdir amma indi bir neçə »tarixçi» Kürdi ilə Mustafa Kamalın münasibətlərinin yaxşı olduğunu deyirlər. Bu da onun üçündür ki, Nurçuluğun Türkiyə dövlətçiliyinə qarşı əsas hədəfinin üstü örtülsün. Çünki, onlar Kamalist ideolojiyə qarşı savaşın kökündə Səyid Nursinin kamalizmə münasibətinin durmadığını sübut etmək istəyirlər. Əsil həqiqətdə isə Nurçuluq Türkiyə dövlətçiliyinə qarşı qeyri türkləri öz kölgəsinə yığan ən böyük çətirdir. Və bu hansı plandır? PKK isə bitməyən bir savaşdır və Ərdoğan üçün türk ordusuna qarşı arqumentlər yaradır. Məsələn, PKK ilə mübarizəyə 300 milyard xərclənsə də nəticə yoxdur. Əslində isə bu Türkiyənin liberal dövlət quruluşuna və bütövlüyünə koordinasiya olunmuş növbəti cəbhədir. Belə çıxır ki, Eta Bask hərakatına qarşı mübarizə də dayanmalıdr. »Asala»ya qarşı savaş da? Dövlət olduqca ona qarşı çıxanlar olacaq və dövlətin işi onları zərərsizləşdirməkdir.
Sonuncu missiya- ABŞ-ı təmizə çıxarmaq
»Van minit» skandalı hələ də davam etməkdə, siyasi, hətta hərbi boyut almaqdadır. Qəzzaya gedən humanitar yardım gəmilərinə hücum İsraili xeyli yıpratdı. Amma əvəzində Türkiyəni dəstəkləyən ABŞ müsəlman ölkələrində xeyli avtoritetə mindi. Ərdoğan isə kükrəmələrinə davam edir. Status-kvo isə hələ ki, ABŞ-ın islam ölkələrində olan mənfi imicinin əriməsi ilə dəyişir. ABŞ nədən bu fikirə düşsün? Görünür, İrana planlaşdırılan müharibənin dini zəmində təqdim olunmasının qarşısını maksimum almaq üçün. Yəni Fələsətini verib İranı alır. Ərdoğan isə bir məsləni ən azı ABŞ siyasilərinin ona öyrətdikləri qədər bilir: »Qaz gələn yerdən toyuq əsirgəməzlər». AKP isə həmişə olduğu kimi, millətçilik maskası altında Türkiyəni, islam maskası altında da müsəlmanları satmağa davam edir.
Qafqaz Araşdırmaları Dərnəyi
P.S. Növbəti yazımız ABŞ-ın Postsovet siyasətində »Nurçuluğun funksiyası» mövzusunda olacaq...
