DİA.AZ ABŞ SƏFİRİNİN ƏSL KİMLİYİNİ ORTAYA QOYUR
1-ci hissə
DİA.AZ: - Məlum olduğu kimi, Amerika Birləşmiş Ştatlarının Azərbaycandakı hazırki səfiri Metyu Brayza (Matt J. Matthew Bryza) əslində uzun çətinlikdən sonra Azərbaycanda diplomatik fəaliyyətə başlaya bildi. Və hələ də bildirilir ki, Metyu Brayza Azərbaycanda sınaq dövründədir və onun səfirlik missiyasının birdəfəlik təsdiqlənməsi üçün bir illik vaxt verilib.
Təbii ki, bu işdə Amerikadakı erməni lobbisinin müstəsna xidmətləri var. Elə buna görə də ABŞ-ın Azərbaycandakı sabiq səfiri xanım Enn Dörsinin görəvdən alınmasının üstündən iki il keçdikdən sonra Azərbaycanda yeni amerikalı diplomatik fəaliyyətə başlaya bildi. Buna qədərsə ABŞ-dakı güclü erməni təşkilatları Metyu Brayzanın Azərbaycana təyinatını əngəlləməkdə idilər.
Nə baş verirdi? Nədən erməni lobbisi Metyu Brayzanın Azərbaycana təyinatına qarşı idilər? Hər halda, bu sualların cavabı bu vaxta qədər hamımızı düşündürüb. Və əksəriyyətimiz də bu qənaətə gəlmişik ki, Metyu Brayza Türkiyə vətəndaşı Zeyno Barana evli olduğundan erməni lobbisinin hədəfinə çevrilib.
Amma bu arqumentin zəifliyi barədə heç bir zaman düşünməmişik. Çünki Metyu Brayzanın nəinki evləndiyi qadının və hətta özünün belə türkəsilli olması belə heç nəyi dəyişməməli idi. Çünki Amerikanın dövlət siyasətində hansısa şəxsin etnik mənsubiyyəti yox, onun Amerika siyasətinə olan sədaqəti üstün götürülür. Digər yandan, tutalım Metyu Brayzanın özü belə türkdür. Bu zaman da dəyişən heç nə yoxdur. Ona görə ki, onun hansı səviyyədə türkpərəst və Azərbaycanpərəst olmasının ermənilərə heç bir aidiyyatı olmur. Çünki o, Amerikanı Ermənistandan yox, Azərbaycanda təmsil edir.
Əslində isə Metyu Brayzanın nə özü, nə də xanımı etnik baxımdan türk deyillər. Türkiyə vətəndaşı olan Zeyno Baran isə kürd əsillidir. Yəni belədə onun və həm də diplomat həyat yoldaşının bir türk düşməni olmaları lazımdır. Amma yuxarıda da vurğuladıq ki, ABŞ siyasətində etnik kimlik yox, ABŞ dövlətinə olan sədaqət mühüm faktordur.
O zaman ortaya yenə də həmin sual çıxır: Bəs nədən ermənilər Metyu Brayzanın Azərbaycana təyinatının əleyhinə idilər və bu təyinat iki ilə yaxın müddət ərzində yubandı, Metyu Brayza isə birdəfəlik yox, müvəqqəti olaraq səfir vəzifəsinə gətirildi? İş də bundadır və elə buna görə də «Dünya» İnformasiya Agentliyi (dia.az) olaraq araşdırmalar aparmaq qərarına gəldik.
Kimdir Metyu Brayza?
İlk öncə bu suala cavab verilməlidir. Və buradan məsələnin əsl mahiyyətini görmək mümkün olacaq. Polyak əsilli Metyu Brayza Amerikanın Stanford universitetinin beynəlxalq əlaqələr fakultəsini bitirib. Fletçer Hüquq və Diplomatiya kollecində macistr təhsili alıb. Dörd dil bilir: rusca, polyakca, almanca və ispanca.
2007-ci ilin avqustunda hələ Stanford Universitetində təhsil alarkən tanış olduğu Zeynao Baranla evlənib. Və onun toy mərasimi İstanbulda baş tutub.
Zeynao Barana gəlincə isə onun Türkiyədə ABŞ-ın Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsinin (CİA) agentlərindən olduğunu hər kəs bilir. Stanford universitetinin iqtisadiyyat və beynəlxalq münasibətlər faklutəsinin məzunu olan Zeynao Baran türkiyəli məşhur iqtisadiyyat adamı Kamal Dərvişlə birgə Dünya Bankı qrupunda təmsil olunub. «CSİS», «Nixon» və «Neo Con Hudson»-da Türkiyə bürolarının rəhbəri olaraq çalışıb. Bildirək ki, Türkiyənin «Vətən» qəzetinin keçmiş sahibi Zəfər Baranın ögey qızı olan Zeyno Baran Amerika CİA-nın agenti olaraq Gürcüstan və Qırğızıstandakı məxməri inqilabların baş tutmasında müstəsna rol onyayıb.
Metyu Brayzaya gəlincə isə o, Azərbaycana səfir təyin olunana qədər böyük bir yol keçib.
Metyu Brayza ABŞ dərin dövlətinin adamıdır
Metyu Brayza ilə bağlı araşdırma apardığımız zaman çox ilginc faktlara rast gəldik. Məlum olur ki, ABŞ-ın Azərbaycandakı hazırki səfiri postunu tutan bu şəxs heç də sıradan birisi deyilmiş. Bu barədə böyük araşdırma aparmış Türkiyənin məşhur simalarından olan Ərol Bilbilik Metyu Brayzanın adının ABŞ dərin dövlətinin 33 əsas adamının siyahısında olduğunu iddia edir.
Haşiyə: Ərol Bilbilik kimdir? Bu haqda qısa məlumat verək. Ərol Bilbilik 1956-cı ildə Türkiyə Dəniz Hərb Məktəbindən məzun olub. Amerika Birləşmiş Ştatlarında «müdafiə idarəçiliyi» istiqaməti üzrə təhsil alıb. 1971-ci il 9 Mart hərəkatı zamanı həmin dövrdə Türkiyə dəniz qüvvələrində mayor rütbəsində təmsil olunurdu və o hərəkatdan sonra Türkiyə Dəniz Qüvvətləri Qərargahı ilə əlaqələri kəsilir. Həmin proseslər zamanı həbs olunan ərol Bilbilik «Zivərbəy köşkü» kimi tanınan hərbi həbsxanada ağır işgəncələr görüb. Qardaş Türkiyənin «Cümhuriyyət», «Aydınlıq», «Teori», «Yeni Həyat», «Geopolitika» və «Berfin Baharı» kimi mətbu orqanlarında müəllif araşdırma yazıları ilə çıxış edib və etməkdədir.
Ərol Bilbilik iddia edir ki, ABŞ-ın 21-ci əsrdəki dövlət siyasətini Dərin Dünya Dövlətinin 33 əsas adamı müəyyən və icra edir. Bu adamların sırsında isə Metyu Brayza da var. Bildirək ki, həmin siyahıda Azərbaycan vətəndaşlarının da «Qurdlar Vadisi Pusqu» filmindən bir obraz kimi tanıdığı Aron Feller (əslində Graham Edmund Fuller), Madlen Olbrayt, Bill Klinton, Zalmay B. Halilzad kimi ünlü simalar da yer alıb.
Ərol Bilbilik öz araşdırmalarında çox ilginc faktları da ortaya qoyur. Azərbaycan üçün daha vacib olanı isə təbii ki, Metyu Brayza ilə bağlı olanlardır.
Brayza təsadüfi seçilməyib
Gələk Brayzanın karyera yüksəlişi məsələsinə. Beləcə kifayət qədər hazırlıqlı olan Metyu Brayza 1989-91-ci illərdə ABŞ-ın Polşanın Ponzan şəhəridəki konsulluğunda və Varşavadakı səfirliyində yüksək vəzifə tutub. Brayza həmin illərdə Polşa xalqının Milli Müqavimət Hərəkatının yönləndirilməsinə istiqamət verən əsas fiqur kimi diqqətə gəlib. Yəni Lex Valensanın öncüllük etdiyi hərəkata əsas dəstək verən Amerikanı təmsil edən açıq simalardan birincisi olub. Metyu Brayza həmin illərdə eyni zamanda Polşa təhlükəsizlik xidmətlərinin fəaliyyətindən və regional siyasətdən də sorumlu olub.
Bir sözlə Polşadakı fəaliyyəti zamanı çox mühüm bir missiyanı öhdəsinə götürən Metyu Brayza əslində keçmiş SSRİ-nin Şərqi Avropadakı tənəzzülünün memarlarından biri hesab olunmaqdadır. Onun polyakca və rusca danışıq qabiliyyəti də fəaliyyətində yardımçı olub.
SSRİ dağılandan sonra isə artıq missiyası başa çatan Metyu Brayca ABŞ Xarici İşlər Nazirliyində Avropa və Rusiya əlaqələri istiqamətində çalışıb və bu fəaliyyəti də 1991-ci ildən 1995-ci ilə qədərki dövrü əhatə edib.
1995-97-ci illərdə isə artıq yeni görəvə istiqamətləndirilən Metyu Brayza Amerikanın Rusiyadakı səfirliyinə təyinat alır. Və həmin illərdə ABŞ-ın Rusiyadakı səfiri Tomas Pikerinqin şəxsi müşaviri postunu tutur. Və bu postu ona Rusiya Dumasından, Rusiyanın Kommunist Partiyasının fəaliyyətindən, Dağıstan Respublikası və Cənubi Qafqaz respublikalarından sorumlu olması məsuliyyətini yaradır. Yəni bu missiya ilə 2 il ərzində Metyu Brayza Rusiyada fəaliyyət göstərir. Bu isə artıq polyak əsilli Amerika diplomatının Cənubi Qafqaz regionu ilə bağlı ilkin təmsları kimi qiymətləndirilir.
Nəhayətdə 1997-98-ci illərdə Metyu Brayza konkret olaraq Cənubi Qafqaz regionuna təhkim olunur. Həmin illərdə o, ABŞ-ın Qafqaz və Orta Asiya regionunda iqtisadiyyat və islahat proqramları üzrə sorumlu səfiri Riçard Morninqstarın şəxsi müşaviri vəzifəsini tutur.
2001-ci ilin aprel ayında isə Metyu Brayza Türkiyə, Yunanıstan, Kipr, Qafqaz, Orta Asiya və Xəzər enerji siyasətinə nəzarətdən sorumlu olan Beynəlxalq Təhlükəsizlik Şurasının direktoru vəzifəsinə gətirilir. Bu şuranın isə hansı missiyanı daşıdığını artıq Azərbaycanda həri kəs bilir. Buna qədərsə, yəni 1998-ci ilin iyun ayından 2001-ci ilin mart ayına qədər ABŞ prezidentinin, eyni zamanda Amerika Xarici İşlər Nazirliyinin Xəzər bölgəsi və enerji diplomatiyası üzrə özəl müşaviri vəzifəsini tutan Metyu Brayza bu vəzifəsi boyunca Amerika Birləşmiş Ştatlarının Xəzər regionundakı enerji, neft və təbii qaz siyasətini kordinə edib.
Brayzaya erməni antipatiyası
Bir sözlə, təsadüfən görəv başına gətirilməyən Metyu Brayzanın ermənilər tərəfindən «arzuolunmaz şəxs» elan edilməsi də təsadüfi deyil. Hər halda, yuxarıda danışdığımız keçid yolları bu şəxsin hansı əhəmiyyətdə vacib bir fiqur olduğunu təsdiqləyir.
Elə Azərbaycandakı qısa müddətli fəaliyyəti boyunca da Metyu Brayza əvvəlki səfirlərdən çox fərqləndiyini sübutlamaqdadır. O, nə tamahkar Stenli Eksudero deyil, nə də pensioner Rino Harniş. Onun Enn Dörsidən də ciddi fərqləri var. Doğrudur, adını çəkdiyimiz Stenl Eskudero bu gün Azərbaycanda elə tanınır ki, sanki, o artıq Amerika dövlətinə xidmətdən vaz keçərək artıq özünə xidmətlə məşğuldur, yəni pul qazanır. Amma əslində məsələ heç də göründüyü kimi deyil.
Bildirək ki, həm də Amerika-Azərbaycan Ticarət Palatasına rəhbərlik edən ABŞ-ın ölkəmizdəki keçmiş səfiri Stenli Eskudero Azərbaycanda «McDonalds» restoranlar şəbəkəsinin və bir sıra iqtisadi strukturların sahibi, eləcə də Nardaran sakinlərinin qənimi kimi tanınır. Keçmiş səfirin Nardaran kənd sakinlərinə məxsus böyük pay torpaqlarını qanunsuz olaraq ələ keçirdiyini mətbuatdan hər kəs yaxşı bilir.
Və bu gün elə bir təəssürat yaradılır ki, guya, Stenli Eksudero artıq ABŞ dövlətinin siyasi çevrələri ilə əlaqələrini tam olaraq kəsib. Əslində isə bu, heç də belə deyil. Məlumatlı şəxslər də yaxşı bilir ki, ABŞ dövlətinin az qala simvolu kimi qəbul edilən «McDonalds» restoranlar şəbəkəsi əslində Amerikanın bir tanıtım nişanı, eyni zamanda kamufulyajlı kəşfiyyat bazasıdır. Buna görədir ki, ABŞ əleyhinə çevrilən xalqların ilk hədəflərindən biri də ölkələrindəki «McDonalds» restoranları olur. Elə qardaş Türkiyədə də «McDonalds» restoranlarının ayrı-ayrı filialları bir neçə dəfə terrora məruz qalıb.
Buna görədir ki, bir sıra diplomatik qaynaqlar hələ də Stenli Eskuderonun görəv başında olduğunu, onun Azərbaycanda ABŞ-a xdmət missiyasının bitmədiyini, əslində əbədilik qazandığını iddia edirlər. Yəni Stenli Eskudero iqtisadi fəaliyyət pərdəsi altında ABŞ-ın Azərbaycandakı daimi simasıdır.
Amma buna baxmayaraq, Stenli Eskuderodan daha vacib və səlahiyyətli fiqur olan, Ərol Bilbilik tərəfindən dünyanı yönəldən 33 məşhur simadan biri kimi təqdim edilən Metyu Brayza əslində ABŞ-dakı erməni lobbisi tərəfindən məhz bu kimi keyfiyyətlərinə görə sevilməyib.
