Bu həftə dünyanın gözü Brüsseldə və Cenevrədə olacaq. Belçika paytaxtında və İsveçrə şəhərində heç də AVRO-2020 futbol oyunu deyil, dünyanın siyasi liderlərinin mühüm görüşləri keçiriləcək. Bu iki kritik görüşün nəticələri bütövlükdə geosiyasi proseslərin nizamına ciddi şəkildə təsir edəcək. Belə ki, ABŞ prezidenti Co Bayden Avropa turnesinə çıxıb. Səfər sırasında müxtəlif ölkələrin başçıları ilə görüşəcək. Dünyanın birinci güc sahibi olaraq bilinən Amerikanın dünya üçün hansı mesajları verəcəyi maraqla gözlənilir. Co Baydenin ilk səfəri Böyük Britaniyaya edib.
İyunun 11-13-ü tarixlərində Böyük Britaniyanın Karbis-Bey şəhərində G7 sammitində iştirak edən Bayden hazırda NATO sammiti üçün Brüsselə gəlib. O, Brüsseldə NATO sammitində, növbəti gün isə ABŞ-Avropa Birliyi sammitində iştirak edəcək. NATO sammiti çərçivəsində Türkiyə prezidenti Ərdoğanla görüşəcək. Nəhayət, iyunun 16-da İsveçrənin Cenevrə şəhərində Rusiya lideri Putinlə təkbətək görüş keçirəcək. Hazırda Amerika müxtəlif məsələlərdə nə Rusiyaya, nə Türkiyəyə, nə də başqa ölkələrə güzəşt etmək niyyətindədir.
“Yeni Müsavat” xəbər verir ki, yayılan məlumatlarda deyilirdi ki, Bayden NATO liderləri ilə Putinlə baş tutacaq görüşü müzakirə edəcək, görüşə isə alyansın tam dəstəyi ilə yollanacaq. Hazırda dünyanı maraqlandıran bu görüşlərdən sonra geopolitik proseslərin hansı məcrada inkişaf edəcəyi məsələsidir. Rusiya-Türkiyə yaxınlaşması, iki NATO dövləti olan ABŞ-Türkiyə münasibətləri, regionda hadisələrin axarı əldə olunan razılaşmalardan asılı olacaq.
Analitiklərin fikrincə, ABŞ-Türkiyə-Rusiya arasında münasibətlər ya yenidən bərpa olunacaq, ya da sıfırlanacaq. Lakin Vaşinqton praqmatik olduğu üçün xüsusilə bölgədə ən ciddi və uzunömürlü müttəfiqi Türkiyə ilə münasibətləri sıfırlamaqda maraqlı görünməz. Amerikadakı erməni və yunan lobbisi isə Baydendən Ərdoğanı sıxışdırmağı tələb edir. Brüsselə getməzdən əvvəl mətbuata açıqlamasında Türkiyə prezidenti Baydenin 1915 hadisələrini “soyqırım” kimi tanımasını gündəmə gətirəcəyini söyləmişdi.
Baydenin “qatil” dediyi Putinlə də arasını düzəltməyə çalışacağı gözlənilir. Di gəl, Putin onu da bilir ki, Bayden Amerikan sanksiyalarını yaxın günlərdə aradan götürməyəcək.
Tramp dövründə ABŞ və Avropa Birliyinin arasını vurmağı sevən Putin indi bu fəndlərin xeyir gətirməyəcəyini yaxşı anlayır. Çünki Bayden artıq Transatlantik alyansı dəstəkləyir və burada təbliğat vasitəsilə Putinin xal yığması mümkünsüzdür. Bəs bu iki kritik, dünya üçün əhəmiyyətli olan görüşlərdən gözləntilər nədir?
Azərbaycan Demokratik İslahatlar Partiyasının sədri, deputat Asim Mollazadə “Yeni Müsavat”a bildirdi ki, Ərdoğanın Baydenlə görüşü iki müttəfiq ölkə arasında olan problemlərin aradan qalxmasına xidmət edəcək: “ABŞ-Türkiyə əməkdaşlığı bərpa olunacaq, təhlükəsizliklə, sabitliklə bağlı əlaqələr genişlənəcək”.
A.Mollazadə Bayden-Putin görüşündən fövqəladə nəticə gözləmir: “İstərdik ki, bu iki ölkə arasında gərginliyin, təhlükəli istiqamətdə gedən siyasətin qarşısını almaq üçün addımlar atsınlar. Amma ciddi bir nəticə olacağını gözləmirəm. Türkiyəyə gəldikdə, müttəfiqləri ilə münasibətləri saxlamaq istəyir. Ankara son illərdə gözəl və müstəqil siyasət yürütmək bacarığını dünyaya nümayiş etdirir. Türkiyənin güclənməsi regiona sabitlik gətirir, qarşıdurmaların qarşısının alınmasına yardım edir”.
Milli Cəbhə Partiyasının sədri, deputat Razi Nurullayev qeyd etdi ki, 2015-ci ildən dünya düzənində kritik dəyişikliklər olub: “Tramp prezident seçiləndən sonra ABŞ dünya ilə əlaqələri təzədən qurmağa başladı. Birləşmiş Ştatlar supergüc olduğu üçün bir çox ölkələr onunla münasibətdə uyğunlaşmağa çalışdılar. Baydenin isə köhnə siyasətə qayıtması, qırılan bağların yenidən qurulması siyasətini həyata keçirdiyini söyləmək olar”.
R.Nurullayev bu görüşlərin əsas qayəsinin də məhz qırılan bağları bərpa etmək olduğuni düşünür: “Demokratların əməkdaşlıq prinsipləri fərqlidir. Onlarla işləmək çətin olur, çünki tələbləri daha böyükdür. Respublikaçıların isə dünyada güclü qalmaq və güclülərlə hesablaşmaq siyasəti var. Bu baxımdan Baydenin görüşləri köhnə bağların qaytarılmasına hazırlıqdır. Bu danışıqlarda Azərbaycan da dünya siyasətinin bir parçasına çevrilir. Yəni biz də dünyada gedən əsas oyunçu olmasaq da, oyunçulardan biriyik”.
Bakı Politoloqlar Klubunun rəhbəri Zaur Məmmədov bildirdi ki, bu görüşdə bizim üçün maraq kəsb edən əsas məsələ onların Qarabağ üzərində dayanacaqları ilə bağlıdır: “Türkiyə və Rusiya qarşılıqlı dialoq şəklində yeni proseslərə başlayıblar. Həm üçtərəfli bəyanat, həm Ağdamda Monitorinq Mərkəzi, həm də digər məqamlar ondan xəbər verir ki, Minsk Qrupu proseslərdən kənarda qalıb. Bu da hegemon dövlət statusu daşıyan Amerikanın bölgə ilə bağlı maraqlarına cavab vermir. Vaşinqton NATO-dakı müttəfiqi Türkiyənin rəqibi sayılan Rusiya ilə işbirliyindən razı qala bilməzdi”.
Z.Məmmədovun fikrincə, ABŞ-da yaxşı başa düşürlər ki, onların davranışı ucbatından elə Moskva-Ankara arasında yaxınlaşma baş verib və bu gün fakt qarşısında qalan Vaşinqton NATO ölkəsi olan Türkiyənin Cənubi Qafqazda varlığını dəstəkləməlidir: “Ona görə Bayden rasional düşünərək Ərdoğana əl uzatmalı, ona hər cür dəstək verməlidir. Gözləyirəm ki, görüşdə Ərdoğan bölgədəki reallığı Baydenin nəzərinə çatdırsın və o da bəzi güzəştlərə getməyi nəzərə alsın”.
Politoloq hesab edir ki, Rusiya-ABŞ əlaqələrinə gəlincə, ayrı-ayrı ölkələrdə coğrafiyaları bölməklə, bir-birinə güzəştə getməklə məşğuldurlar: “ABŞ Rusiyanın Qafqazda koordinator rolunu oynaması ilə barışıb. Rikerin Bakıda olarkən sülhməramlıların 5 il Qarabağda olacağını deməsi də göstərir ki, Amerika bununla hesablaşıb və mane olacaq fiziki addım atmağa hazırlaşmır. Bayden-Putin görüşündə Şərqi Avropa, Ukrayna, Liviya, Suriya məsələlərinin müzakirə olunacağını gözləyirəm. Vaşinqtonun Moskvadan ən böyük istəyi Çinlə bağlı ola bilər. Bəzi nüanslarda Rusiyanın bitərəf qalması amerikalılar üçün vacibdir”.
Siyasi ekspert Elmar Vəliyevin sözlərinə görə, Bayden daha əvvəl Ərdoğana qarşı propoqandalı fikirlər səsləndirsə də, bu görüşdə müəyyən qədər buzlar əridilə bilər. İki tərəf arasında əsas müzakirə mövzuları «S-400», Qarabağ, Suriya, Aralıq dənizi məsələlər ola bilər. Bayden Ərdoğana ya «S-400»lərdən imtina etməsini, ya da birgə nəzarət altında hərəkət etməyi təklif edə bilər. Çünki «S-400»ü Türkiyə Rusiyadan alır".
Onun fikrincə, Bayden Ərdoğanla Rusiyadan danışa bilər: “Rusiyanın bölgədə güclənməməsi üçün nəsə etməyi planlaşdıra bilər. Türkiyə üçün yaxşı bir fürsət ola bilər. Amma buna baxmayaraq, Amerika Türkiyənin də bölgədə güclənməsini istəmir. Bir yandan Türkiyə ilə münasibətləri yumşaltmağa çalışır, digər yandan isə Yunanıstana dəstək olur və davam edəcəyini də düşünmək olar. Hətta Yunanıstana F-35-lərin verilə biləcəyini də istisna etmirəm. Yəni Amerika ehtiyatını əldən vermir. Türkiyə Amerikanın təhrikinə gedib, Rusiya ilə münasibətləri korlasa, bu ona fayda verməz”.
“Yeni Müsavat”
