ƏMANƏTƏ XƏYANƏT ƏNƏNƏSİ
2-08-2012, 11:46
“ROYAL BANK”DA NİYƏ ƏMANƏT PROBLEMİ YARANIB?
Artıq 2 gündür ki, Azərbaycan Əmanətlərin Sığortalanması Fondu agent bankları vasitəsilə lisenziyası ləğv edilmiş “Royal Bank” ASC-nin əmanətləri qorunan əmanətçilərinə kompensasiyaların verilməsinə başlanılıb. Əmanətlər “Muğan Bank”, “AGBank” və “Bank Respublika” tərəfindən qaytarılacaq. Fondun məlumatına görə, ümumilikdə kompensasiya ödəniləcək əmanətlərin həcmi 17,3 milyon manatdır. Bankın əmanətlər üzrə məcmu öhdəlikləri 58 milyon manata bərabər olsa da, qorunan həcm yalnız 17,3 milyon manatdır (29 faiz). Qanunvericiliyə görə, fondun qoruduğu əmanətlər üzrə illik gəlirlik 12 faizdən çox olmamalıdır, kompensasiyanın maksimal məbləği isə 30 min manatdır.
FaktXeber.com-un verdiyi məlumata görə, İqtisadi və Sosial İnkişaf Mərkəzinin (İSİM) sədri Vüqar Bayramov bildirib ki, Royal Bankda əmanətlərinin yalnız 29 faizinin geri qaytarılması bank sektoru üçün kifayət bədbin ənənənin formalaşmasından xəbər verir: “Burada məsələ heç də yalnız əmanətlərin məbləği və ya faiz dərəcəsi ilə bağlı deyil. Əslində, bir bank üzrə əmanətlərinin 71 faizinin geri qaytarılmaması bank sektorunda ciddi menecment probleminin olmasından xəbər verir. Əvvəlla, Əmanətlərin Sığortalanması Fondu sığortalanan əmanətlər üzrə kompensasiyaların məbləğini əmanətlər deyil əmanətçilər üzrə hesablayır ki, bu da beynəlxalq standartlara ziddir. Eyni zamanda, belə hesablama sistemi birmənalı şəkildə əmanətçilərin hüquqlarının pozulmasına xidmət edir. Belə ki, fond hər bir əmanətçinin bankda hətta müxtəlif hesablar üzrə yerləşdirdiyi əmanətləri cəmləyir və yalnız 30 min manatadək olan məbləğin geri ödənilməsini həyata keçirir. Bu isə təbii ki, bankın əmanətçilərinin daha az kompensasiya almasına gətirib çıxarır. İkincisi, əgər bankda yerləşdirilən hər 10 manatdan 7-si geri qaytarılmırsa bu o deməkdir ki, ya fond işini düzgün qura bilmir, ya da ümumiyyətlə belə fondun varlığına ehtiyac yoxdur. Fond bütün banklar üzrə “Risk Xərtəsi” hazırlayaraq hətta fəaliyyət göstərən amma əmanətlərinin əksəriyyəti sığortlanmayan banklar ilə müxtəlif formada iş aparmalıdır. Eyni zamanda əhalinin məlumatlandırılması və maarifləndirilməsinin həyata keçirilməsin ehtiyac var idi və təbii ki, yenə də var. Üçüncüsü, fond əmanətlərin geri qaytarılmamasında deyil daha çox kompensasiyanın ödənilməsində maraqlı olmalıdır ki, bank sektoru belə hallarda ziyan çəkməsin”.
İqtisadçı alim bildirib ki, sığortalanan əmanətlər üzr maksimim məbləğin uzun müddət 30 min manat saxlanılması və artırılmaması eyni zamanda fondun proseslərə seyrçi mövqeyindən xəbər verir. Avropa ölkələrinin əksəriyyətində sığortalanan məbləğlər üzrə limitlər yoxdur, post-sosialist ölkələri olan Mərkəzi və Şərqi Avropa ölkələri üzrə orta məbləğ 100 min avrodur. Təəssüf ki, sığortalanan əmanətlərinin maksimum məbləği ilə bağlı müəyyənləşdirilən rəqəm ölkədə əhalinin gəlirlilik səviyyəsinə uyğun deyil. Əgər, Azərbaycanda əhalinin gəlirləri artırsa bu tendensiyaya uyğun olaraq sığortalanan əmanətlərin maksimum məbləği də yüksəldilməlidir. Maraqlıdır ki, məbləğ müəyyənləşdirilən zaman heç bir ciddi meyardan istifadə edilməyib. Sığortalanan məbləğin az olması isə banklarda sığortalanmayan əmanətlərin həcminin artmasına gətirib çıxarıb.
Vüqar Bayramovun sözlərinə görə, Royal Bank müflişləşməsinə sadəcə bir bankın faciəsi kimi baxmaq doğru deyil. Bunun mənfi təsirləri artıq bütövlükdə bank sektorunda müşahidə edilməkdədir. Bank sektoru həssas sfera kimi digər sahələrdən fərqlənir. Əgər real sektorda müəssisələr rəqiblərinin müflis olmasında maraqlıdırlarsa və bununla daha çox bazar əldə edə bilirlərsə banklar hər hansı bankın çökdürülməsin can atmırlar. Çünki hətta zəif bankın belə müflis olması bütövlükdə bank sektoruna inamın azalmasına və əmanətçilərin digər banklardan da öz əmanətlərini geri çəkməsinə səbəb olur. Bu baxımdan, hətta inkişaf etmiş ölkələrdə Banklar Assosiyasiyaları müflis olmaq təhlükəsi olan banklara yardımlar edirlər ki, onlar ayaqda qalsınlar. Bu baxımdan, Royal Bankın müflisləşməsi bank sektoruna inamın kəskin azalmasına gətirib çıxaracaq. Artıq bu inam azlığından təşvişə düşən bir sıra banklar depozitlər üzrə faiz dərəcəsini orta hesabla 2 faiz artırıblar. Daha yüksək faiz təklif etməklə bəzi banklar əmanətçiləri cəlb etməyə çalışırlar. Bu eyni zamanda, əmanət bazarında mövcud durğunluğun yaranmasından xəbər verir.
İSİM rəhbəri deyib ki, Royal Bankın müflisləşməsi bu sektorda konseldasiya ilə bağlı islahatların aparılmadığından xəbər verir. Beynəlxalq Valyuta Fondunun zaman-zaman gündəmə gətirməsinə baxmayaraq bankların birləşdirilməsi ilə bağlı təşviqedici fəaliyyətlər həyata keçirilməyib. Təbii ki, Mərkəzi Bank inzibati yollar ilə bankların birləşdirilməsini həyata keçirə bilməz. Amma zəif bankları buna təşviq etmək Mərkəzi Bankın fəaliyyət istiqamətlərindəndir. Bankların sayı ilə beynəlxalq standardlar olmasa da 9 milyon əhalisi olan Azərbaycanda fəaliyyət göstərən bankların sayının 45 olması kifayət qədər böyük rəqəmdir. Məsələn, Qazaxıstanda fəaliyyət göstərən bankların sayı cəmi 44-dir- baxmayaraq ki, bu ölkənin əhalisi Azərbaycanda yaşayanlardan təxminən 2 dəfə çoxdur, eyni zamanda Ümumi Daxili Məhsulu (ÜDM) bizim ÜDM-dən isə 3 dəfəyə yaxın artıqdır. Əslində, bank sektorunda fərdi oyunçuların çoxluğu nəticədə bəzi bankları müflisləşmə təhlükəsi ilə üz-üzə qoyub.
Vüqar Bayramov onu da bildirib ki, Azərbaycan bank sektorunda azacıq liberallaşma bir neçə bankın qısa zamanda müflis olmasına səbəb olacaq. Mərkəzi Bankın qapalı saxladığı meydançada oyunçular o qədər zəifdir ki, bir xarici transfer çoxlu sayda yerli bankların ofsayta düşməsinə gətirib çıxaracaq.
Geri qayıt