Qazaxıstandan Rusiyaya qarşı “qeyri-dost" hərəkətlər
24-10-2023, 06:41
Qazaxıstanın ticarət və inteqrasiya nazirinin müavini Kayrat Torebaev Rusiyanın müharibədə istifadə edə biləcəyi 106 malın ixracına qadağa qoyulduğunu açıqlayıb. Ölkənin Ticarət Nazirliyi sonradan bu açıqlamanı təkzib etsə də, Qazaxıstan ikili təyinatlı mallara ixrac nəzarətini xatırladıb.
Əslində Putinin Mərkəzi Asiyadakı fəaliyyəti və Bişkek səfərləri, son bir ildə qarşılıqlı əlaqələrin artması, Asiya ölkələrinin liderləri ilə daimi şəxsi görüşləri bu bölgənin Rusiya üçün kifayət qədər əhəmiyyətli olduğunu göstərir. Söhbət təkcə bu regionda geosiyasi dominantlıqdan yox, onun imperatorluğunun peyk ölkələrin hesabına, təkcə enerji resursları hesabına yox, həm də ikiqat idxal (sanksiyalardan yan keçən silahlar üçün komponentlərin tədarükü) hesabına təsdiqlənməsindən gedir.
Belə ikiqat idxal Rusiya Federasiyası üçün çox vacibdir. Çindən malların əsas axını məhz Qazaxıstan və Qırğızıstandan keçir. Bu, sanksiyalardan yan keçmək üçün bir qapıdır.
Ona görə də bu ölkələrlə işləyərkən Avropa İttifaqı (Aİ) və ABŞ-dan xüsusi nümayəndələrin səfərini, bu il baş tutan Aİ-Mərkəzi Asiya sammitini, Aİ və ABŞ-dan olan qondarma auditorların səfərlərini qeyd etmək olar. ABŞ-ın əsas paytaxtlarına və ikiqat idxal davam edərsə ölkələrin özlərini "qara siyahı"da tapacaqları bəyannaməsi də var. Yaxşı, Qazaxıstan açıq şəkildə Prezident Tokayev vasitəsilə Qərbə işarə etdi ki, o, Rusiyanın sanksiyalardan yan keçəcəyi ərazi olmayacaq.
Lakin qeyd etmək lazımdır ki, Rusiya bu qapılardan fəal şəkildə istifadə edir. Öz şirkətlərinin qazax və ya qırğız həmkarları vasitəsilə sanksiyalardan yan keçmək imkanlarından istifadə edir. Bu, ikili təyinatlı mallara, hərbi texnikaya, komponentlərə, elektronika və neft-qaz kompleksi üçün avadanlıqlara aiddir.
Təbii ki, Qərb institutları Qazaxıstana məhdudiyyətlər qoyur və bir qrup malın paralel idxalını bağlayır. Amma mən güman etməzdim ki, Qazaxıstanın bu prosesdən tamamilə geri çəkilmək üçün siyasi iradəsi var. Çünki qazaxlar və qırğızlar bu trafikdən yaxşı pul qazanırlar. Məsələn, Moskvadan sövdələşmə yolu ilə, xüsusən də hərbi-sənaye kompleksinin modernləşdirilməsi, silahların alınması, enerji resurslarının ixracına şərait yaradılması baxımından üstünlüklər qoparırlar. Gömrük İttifaqının ticarət dövriyyəsi göstəriciləri isə artıq Rusiyanın yox, Asiya ölkələrinin xeyrinədir. Onlar bu inteqrasiyadan pul qazanırlar. Rusiya ikiqat idxala ehtiyacı olduğu üçün ödəməyə məcburdur.
Beləliklə, Qazaxıstanı bu məsələdən tamamilə kənarlaşdırmaq mümkün olmayacaq, lakin Rusiya üçün müəyyən əmtəə mövqeləri addım-addım bağlanır. Hesab edirəm ki, hazırda Qazaxıstan və Qırğızıstan vasitəsilə nəqliyyatın hərəkətinə yönəlmiş “mikroskop” çox vacibdir. Ukrayna ilə Qərb arasında əməkdaşlıq lazımdır və təkcə xəbərdarlıq deyil, həm də Qazaxıstan şirkətlərinə qarşı sanksiyalar lazımdır. Hələlik Qərb sanksiyalar siyahılarına əl atmayıb. Ancaq yarım eyham - xəbərdarlıq və qazaxlar gömrük tənzimlənməsi ilə bağlı bəyanat verirlər.
Yəni, Qazaxıstan həssas malların Rusiya Federasiyasına idxalını məhdudlaşdırır. Bununla belə, Mərkəzi Asiya Rusiya Federasiyasının iqtisadi və hərbi-siyasi təsirindən mümkün qədər uzaqlaşdırılmalıdır. Bu, qismən Rusiya Federasiyasının Çinlə əvəzlənməsi ilə mümkündür. Qərb orada Çin kimi oyunçu deyil. Çin Rusiyanın sparrinq tərəfdaşı kimi çıxış edərkən, Mərkəzi Asiya bunu balanslaşdırmağa çalışır.
Ciddi diqqət göstərilsə, Transxəzər enerji boru kəmərləri və Azərbaycanla Türkiyədən keçən nəqliyyat dəhlizlərinin imkanları indi artsa, bu, enerji risklərini şaxələndirəcək. Çünki indi Qazaxıstan neftinin istehlakçıları Rusiya Federasiyası və Çindir. Əgər Kaşaqan (Qazaxıstanda neft yatağı) üçün Azərbaycandan keçməklə Qərbə çıxış yolu varsa, o zaman, müvafiq olaraq, Astananın Rusiya XİN-in xarakterizə etdiyi kimi, “dost olmayan” hərəkətlərə hazırlığı daha böyük olacaq və beləliklə, ikiqat idxal üçün əmtəə maddələrinin sayı artacaq.
Lakin nə qədər ki, Çin regionda maraqlıdır, Mərkəzi Asiya ölkələrini ikili idxal sxemlərindən tamamilə çıxarmaq mümkün olmayacaq.
Müəllif: Vitali Kulik – Ukrayna Vətəndaş Cəmiyyəti Problemlərinin Araşdırma Mərkəzinin direktoru
Mənbə: UNİAN
Tərcümə AYNA-ya məxsusdur
Geri qayıt