6 ay rus əsirliyində qalan həkimin yaşadığı dəhşətlər
26-12-2022, 08:45
“Bizə soyunub çömbəlmək əmri verildi. Bu, kişilərin gözü qarşısında baş verdi, biz dəhşətli rüsvayçılıq yaşadıq”
Rusiyanın Ukraynaya qarşı işğalçı müharibəsinin əsl dəhşətini yaşayanlardan biri də hərbi həkim Olqa Şapovalova olub. Fevralın 24-də ilk partlayış, Mariupolun bombalanması, minlərlə yaralı, yüzlərlə amputasiya və İliç zavodunun bunker tunellərində laparotomiya. Və sonra altı ay rus əsirliyində... Elektrik cərəyanı altında sorğu-suallar və işğalçıların manipulyasiyasına cavablar...
Olqa oktyabrın 17-nə qədər gözləməli oldu. Sonra Ukrayna ilə Rusiya Federasiyası arasında daha bir genişmiqyaslı əsir mübadiləsi baş verdi. Bu mübadilə həqiqətən xüsusi idi - 108 qadın əsirlikdən Ukraynaya qayıtdı.
Olqa Şapovalova “Zn.ua”ya müsahibəsində Mariupolda baş verən ilk partlayışdan tutmuş, əsirlikdən sonra Ukrayna torpağında ilk addım atdığı ana qədər yaşadığı müsibətlərdən danışıb. DİA.AZ hərbi həkimin müsahibəsini AYNA-ya istinadla təqdim edir:
Olqa deyir: "Mən təhsilli həkiməm. Mariupol Hərbi Hospitalında işləyirdim, cərrahiyyə şöbəsində. 21 fevral 2022-ci ildə bizi təcili xəstəxanaya çağırdılar. Sonra Rusiya "DXR" və "LXR"ı bütöv regionlarının hüdudları daxilində tanıdı. Başa düşdük ki, ən pis vəziyyətə hazırlaşmaq lazımdır. Üstəlik, xəbərlərdə yalnız müharibə barədə danışılırdı.
Fevralın 21-dən biz xəstəxanada kazarma şəraitində idik və mümkün hərbi əməliyyatlar zamanı operativ vəziyyətə hazırlandıq. Fevralın 23-də bizə iki saatlıq evə getməyə icazə verdilər. Lazım olan əşyaları, yeməkləri götürüb xəstəxanaya qayıtdıq. Onda təsəvvür belə edə bilməzdik ki, sözün əsl mənasında bir neçə gündən sonra bu yer əsl cəhənnəmə çevriləcək və mən evə qayıtmayacağam.
- Mariupol tez zamanda ən qaynar nöqtəyə çevrildi. İşğalın ilk günlərində şəhərdə nə baş verdi?
- Fevralın 24-də bütün ukraynalılar kimi biz də güclü partlayış səsləri eşitdik. Aydın idi – müharibə başlamışdı. Tez paltarımızı dəyişib işə başladıq.
Xəstəxanaya daha çox adam gətirilirdi, ona görə də bəzi otaqları yenidən təchiz etmək, onları əlavə əməliyyat otaqları etmək lazım idi. Bir otaqda eyni vaxtda beş-altı nəfəri əməliyyat etməyə imkan verən şərait yaradıldı. Əvvəlcə xəstəxanaya hərbçilər, daha sonra isə mülki şəxslər, xüsusən də uşaqlar gətirildi. İnsanlar müxtəlif kömək istədilər. Kimsə əməliyyat olunmalı idi, kimsə dərman istəyirdi, kiminsə yarasını sarımaq, təzyiqi ölçmək və s. Martın 16-na kimi bu rejimdə fasiləsiz işləmişik. İş çox idi, həkimlər yatmağı belə düşünmürdülər.
Xəstəxanamız “Neptun”un yanında yerləşdiyindən ərazi dəfələrlə atəşə tutulub. Martın 16-da reanimasiya şöbəsinə hava bombası atıldı. Mən o zaman həmkarlarımla birlikdə əməliyyat otağında idim. Hamımızı partlayış dalğası kənara atdı. Pəncərələr sındı, şüşə üstümüzə töküldü. Həmin gün xəstəxana tamamilə bombalanmışdı.
Martın 16-da Rusiya hərbçiləri Mariupol Dram Teatrına da hava zərbəsi endirdi. Yadımdadır, zərbədən 30 dəqiqə sonra hamiləliyin qırxıncı həftəsində bir qadını xəstəxanaya elə vəziyyətdə gətirdilər ki... Onun açıq omba sınığı vardı. Biz ona lazımi ilk tibbi yardımı elə dağıdılmış xəstəxananın dəhlizində göstərdik.
Ertəsi gün 555-ci xəstəxananın həkim briqadasının bir hissəsi Azovstala göndərildi, bizim komanda İliç zavoduna getdi. O vaxt həftənin hansı günü olduğunu belə bilmədik, çünki heç kim təqvimə baxa bilmirdi.
İliç zavodunda biz bunkerdə yaşayırdıq və eyni zamanda, yaralıları əməliyyat edirdik. Dəhlizlər o qədər bərbad vəziyyətdə idi ki, tavandan daim su damırdı. Yaralıların üstünə düşməmək üçün onların üstünə kətan örtməli olduq.
Daha sonra ikinci bunkerə keçdik - daha böyük və daha çox yaralı olan bunkerə. Orada 200-ə qədər yaralımız var idi. Onları əməliyyat etdik. Oradakı həkimlər daha ağır xəstələri əməliyyat edirdilər - dəhşətli bunker şəraitində dəfələrlə laparotomiya, əzaların amputasiyası, üz, döş qəfəsi əməliyyatları, anesteziya altında sarğılar, ilkin cərrahi əməliyyatlar aparırdılar. Açıq beyində neyrocərrahiyyə də aparılıb. Xəstə sağ qalıb və hazırda reabilitasiya mərhələsindədir. Bir sözlə, əlimizdən gələni etdik. Bu, çox böyük və məsuliyyətli iş idi. Bu proses aprelin 12-dək, biz əsir düşənə qədər davam etdi.
- Necə əsir düşdünüz, və sonra nə oldu?
- Rus hərbçiləri bizi tutanda briqadalardan birinin bunkerində idik. Bizim adamlar çox idi, 80-ə yaxın qadın idik.
İlk gün yarım biz Donetsk vilayətinin şəhər tipli Sartana kəndində olduq. Yaralılar var idi, ona görə də onlara tibbi yardım göstərdik. Daha sonra bütün qızlar Elenovkaya aparıldı. Bizi çox darısqal kameralarda saxlayırdılar. Məsələn, mənim olduğum iki nəfərlik otaqda 15 qadın var idi. 40 nəfər bir qədər böyük kameralarda idilər. Otağımız o qədər kiçik idi ki, addım atmağa yer yox idi. Oturuqlu halda yatırdıq. Hər bir skamyada üç qız yatırdı. Bizi normal yedizdirdilər, hətta çörək, makaron da gətirirdilər. Buna çox təəccübləndik, çünki mart ayından çörək yeməmişdik.
Aprelin 19-da məni 50 qızla birlikdə Rusiyanın Taqanroq şəhərinə apardılar. İstintaq təcridxanasında olanda bizə soyunub çömbəlmək əmri verildi. Bu, kişilərin gözü qarşısında baş verdi, biz dəhşətli rüsvayçılıq yaşadıq. Sonra bizi soyuq suda çimməyə apardılar, bundan sonra bizim barmaq izlərimizi götürdülər.
Taqanroqda bizi dəfələrlə dindirməyə apardılar, ələ saldılar, döydülər və çətinliklə yedizdirdilər. Səhər yeməyimizə, naharımıza və şam yeməyimizə yemək demək olmazdı. Bunlar dəhşətlərin çox kiçik hissələridir. Nahara su verirdilər, bu suda bir tikə də olsa kartof üzürdüsə, böyük xoşbəxtlik idi. Gün ərzində bizə cəmi üç tikə çörək verirdilər.
35 gün Taqanroqda qaldıq, sonra bizi Belqorod vilayətinin Valuyki şəhərinə köçürdülər. Oraya arıq, döyülmüş və yorğun gəldik. Əllərimiz və ayaqlarımız qançır və hematomalarla örtülmüşdü. Konvoy və xüsusi təyinatlılar bizi hər yerdə, hətta tualetə qədər müşayiət edirdilər. Səhhətində problem yarandıqda dərman istəmək mənasız idi. Yadımdadır, başımız ağrıyanda, həb istəyəndə bizə dedilər: “Havadandır, keçər. Hər kəsin başı ağrıyır, dərman isə yoxdur. Səbirli olun”.
Valuykidə həm fiziki, həm də psixoloji təzyiqlərə məruz qaldıq. Bir adam altı saniyədə otaqdan çıxa bilməsə, onu elektrik cərəyanına verirdilər, döydülər. Əgər o, “dayan” əmrindən sonra yeməyə davam edirdisə, döyülürdü. Bir dəfə “yemək bitdi” dediklərindən sonra yeməkxanada çay içdim. Bunu görən xüsusi təyinatlılar 40 oturub-qalxmağa məcbur etdilər. Sonra istehza ilə biri soruşdu: "Çay bitdi?".
“Günah etmisən” deyib, səbəbsiz istintaq təcridxanasına köçürülürdün. Məsələn, mən bir ay orda qaldım, baxmayaraq ki, hələ də səbəbini anlamıram. İstintaq təcridxanasında ancaq stulda oturmaq olardı, televizor qadağan idi. Ancaq bu ən yaxşısıdır. Çünki televiziyada bizə hər gün rəşistlərin “döyüş nailiyyətlərindən” bəhs edən Rusiya xəbərləri göstərilirdi. Onlar belə bir fikir formalaşdırmağa çalışırdılar ki, Ukrayna artıq yoxdur və biz heç kimə lazım deyilik. Bu cür hücumlara cavab verdik: “Onda bizi qaytarın, biz sizin nəyinizə lazımıq ki?!”. Bizdən dəfələrlə soruşurdular ki, Rusiyada yaşayıb pasport almaq istərsiniz. Amma biz inanmırdıq ki, Ukrayna yoxdur, bizi unudublar, dəyişmək istəmirlər. Yadımdadır ki, mən həmişə deyirdim: “Deməli, daha çox dəyişilməyə ehtiyacı olan başqa həmvətənimiz var, yaralılar var. Gözləyə bilərik”.
İstintaq təcridxanasında beş saatlıq fiziki fəaliyyət də nəzərdə tutulmuşdu - səhər yeməyindən nahara qədər fasiləsiz işləmək. Fasilə əvəzinə işin çox olduğu vaxtlarda ayaq üstə durmağa icazə verirdilər.
- Başqa əsirlərlə ünsiyyət qura bildinizmi?
- Bəli, bəzən kamerada və ya həyətdə gəzinti zamanı pıçıldaya bilirdik. Uşaqlardan, Ukraynadan danışırdılar. Televiziyadan gələn xəbərləri müzakirə edirdik və tezliklə azadlığa çıxacağımıza inanırdıq.
- Valuykidən sonra nə oldu?
- Bizi Kurska köçürdülər. Bir ay orada yaşadıq. Bu yerdə qapalı kameralar var idi, ona görə də bütün bu müddət ərzində heç vaxt çöldə olmamışıq. Yemək pəncərədən verildi. Bu yerdə bizə güclü fiziki və psixoloji təzyiq var idi. Günün qrafiki o qədər sıx idi ki, bir-birimizlə ünsiyyət qurmağa vaxtımız qalmadı. Gündə üç dəfə məşqlər edirdik, rus mahnılarını, şeirlərini öyrənməli olurduq. Biz onları oxumağa, Stepan Banderanı, Ukrayna Üsyan Ordusunu tənqid edən mühazirələrə qulaq asmağa məcbur olduq. Rus təbliğat ədəbiyyatını oxuduq, təkrarladıq.
Bir müddət sonra bizi yenidən Taqanroqa apardılar. Bu dəhşətli yerə qayıtdığımızı biləndə şoka düşdük. Bizi artıq başqa qızların yaşadığı kameralara yerləşdirdilər. Çarpayı yox idi, quru yerdə yatırdıq. Sonradan bizə döşəklər və çarpayılar verildi. Yatağım o qədər çirkli idi ki, başımı üstünə qoya bilmirdim. Kamerada söhbət edəndə başa düşdük ki, Taqanroqa müxtəlif yerlərdən adamlar gətirilib. Bizə qarşı başqa münasibət də müşahidə etdik. Otaqlar çox soyuq idi, ona görə də bizə istiliklə təchiz olunmaq üçün şərait yaradıldı. Əvvəllər bu, qadağan idi. Sonra tezliklə azad olacağımıza dair bir ümid yarandı.
Bazar ertəsi bizi çox erkən - səhər altıdan tez oyandırdılar. Dedilər ki, əşyalarınızı toplayın. Sonra bizi maşına mindirdilər, amma bu dəfə bəzilərimizin gözləri belə bağlanmadı. Nəhayət evə gedəcəyimizə dair güclü bir hiss var idi. Sonra bizi təyyarə ilə Krıma gətirdilər. Yaralı olanların sarğısını çıxarmağa icazə verdilər. Bütün günü ora-bura aparıldıq, sonra bir işarə gördüm - Vasilyevka, Zaporojye rayonu. Bizi orada dəyişdirdilər.
Maşınlardan düşərək həmişəki kimi əllərimizi arxamızda cütlədik ki, bağlasınlar. Birdən bizim kişilərin səsi gəldi: “Qızlar, artıq siz əsirlikdə deyilsiniz, evimizdəsiniz. Əllərinizi arxanızda gizlətməyin”. "Ev" deyə nəfəs aldım.
- Nəhayət, Ukraynanın nəzarətində olduğu ərazidə olduğunuzu anlayanda ilk təəssüratlarınız necə oldu?
- Rəfiqələrimi xəstəxanada gördüm. Çox uzun müddət qucaqlaşıb ağladıq. Nəhayət azad olduq. Bu, böyük sevinc idi.
Sonra anladıq ki, əsirlərimizin hamısı azadlığa çıxmayıb. Biz onlar üçün darıxdıq və bunun niyə baş verdiyini başa düşmədik. Təəssüflər olsun ki, indi də bir çox oğlan və qızlarımız Rusiyada əsirlikdədir. Biz hamını geri qaytarmalıyıq, bu, ölkəmiz üçün mühüm vəzifədir.
- İndi həyatınız necədir?
- Ərim Lvova köçüb, orada mənzil kirayələyib. Hətta mən əsirlikdə olduğum müddətdə Avropa İnsan Haqları Məhkəməsinə müraciət etmək üçün sənədlər toplayıb. Bu işdə ona Ukrayna İnsan Hüquqları üzrə Helsinki İttifaqının vəkilləri kömək ediblər.
Ukraynaya qayıtdıqdan sonra bir ay Dneprdə oldum, indi Truskavetsdə reabilitasiyadayam. Daha sonra Bukovelə gedəcəyik. Və sonra xidmətə qayıdacağıq. Xidmət etmək istədiyimiz yerdə hesabat yazacağıq, işimizi davam etdirəcəyik.
İstərdim ki, insanlar Ukraynada müharibənin getdiyini xatırlasınlar. Biz istəyirik ki, sülh mümkün qədər tez gəlsin və bütün oğlan və qızlarımız evlərinə qayıtsınlar. Sülhü qorumaq, həyatına dəyər vermək, vicdanına uyğun hərəkət etmək vacibdir. Və təbii ki, əsirlikdə qalanları unutmamalıyıq, onların qayıtması üçün mümkün olan hər şeyi etməliyik və sonra reabilitasiyalarına kömək etməliyik. Biz hamımız bir komandayıq və məqsədimiz bu dəhşətli müharibədə qalib gəlməkdir.
Geri qayıt