Qazaxıstan hökuməti Rusiya ilə münasibətlərinə yenidən baxır
18-11-2022, 11:49
Bazar günü keçiriləcək prezident seçkilərində Kasım-Jomart Tokayevin Qazaxıstandakı hakimiyyətini 7 il uzadacağına az adam şübhə edir. Daha az aydın olanı isə keçmiş diplomatın öz resursları ilə zəngin ölkəsinin Rusiyadan asılılığını ondan uzaqlaşdırmadan necə azalda biləcəyidir.
Bu barədə “Reuters” yazıb.
Təhlildə qeyd olunur:
Rəy sorğularına görə, həftə sonu yenidən seçkilərdə inamla qalib gələcək Tokayev, Rusiya prezidenti Vladimir Putinin Ukraynada irəli sürdüyü və keçmiş sovet respublikası ilə Moskva arasında münasibətləri korlayan ərazi iddialarına qarşı çıxıb.
Rusiya və Qazaxıstan dünyanın ən uzun quru sərhədini bölüşürlər, bu da bəzi qazaxlarda Ukraynadan sonra keçmiş Sovet respublikaları arasında ikinci ən çox etnik rus əhalisi olan bir ölkənin təhlükəsizliyi ilə bağlı narahatlıq yaradır.
İyun ayında Sankt-Peterburqda keçirilən forumda Tokayev bildirib ki, onun hökuməti Ukraynanın şərqində Rusiyanın nəzarətində olan rayonları tanımır və beynəlxalq səviyyədə tanınmış sərhədlərin toxunulmazlığını qoruyur.
Onun sərt ifadələri müşahidəçiləri təəccübləndirib və Rusiya mətbuatında bəzi şərhçilərin qəzəbli təhdidlərinə səbəb olub.
Keçən ay Tokayev Mərkəzi Asiya prezidentlərinin zirvə toplantısına ev sahibliyi edərkən digər liderlərlə üzbəüz görüşlər keçirdi, lakin münasibətlərin soyuması fonunda Putinlə ikitərəfli danışıqlar olmadı.
69 yaşlı Tokayev 2019-cu ildə Qazaxıstanın əvvəlki prezidentinin etirazlar fonunda istefa verməsindən sonra vəzifəsinin icrasına başlayıb. Yanacağın qiymətinin artması nəticəsində yaranan yanvar iğtişaşlarından sağ çıxandan sonra Tokayev islahatlar, o cümlədən konstitusiya dəyişiklikləri və minimum əmək haqqının artırılmasını açıqladı və növbədənkənar seçkilər təyin etdi. Radikal dəyişikliyə olan populyar tələbin fonunda o, bu yaxınlarda Qazaxıstan neftinin ixracını Xəzər dənizindən qərbə, şimala Rusiyadan yayınaraq artırmaq planlarını sürətləndirib.
Qazaxıstan hazırda Rusiyanın ərazisindən Qara dənizdəki Novorossiysk limanına qədər uzanan dünyanın ən böyük boru kəmərlərindən biri olan Xəzər Boru Kəməri Konsorsiumundan (CPC) çox asılıdır. İldə 68 milyon ton olan ümumi ixrac həcminin 53 milyon tonunu təşkil edən Qazaxıstan nefti ondan keçir.
Bu həcmi əvəz edəcək heç bir şey olmasa da, keçən həftə yaxın illərdə transxəzər daşımalarının on dəfə artaraq 20 milyon tona çatdırılması Tokayev hökumətinin Rusiyadan iqtisadi asılılığı məhdudlaşdırmağa çalışdığına ən bariz işarə idi.
“Biz ixracın (neftin) şaxələndirilməsi üçün yol xəritəsi hazırlamışıq, – deyə baş nazir Əlixan Smailov jurnalistlərə bildirib. – Bütün sahələrdə neft ixracı imkanlarının genişləndirilməsi və artırılması istiqamətində işlər aparılır”. Amma bu məqsədə çatmaq asan olmayacaq. Qazaxıstanın “KazMunayQaz” dövlət neft şirkətinin baş icraçı direktoru bu həftə bildirib ki, 20 milyon ton hədəf "orta müddətli" hədəfdir.
Qazaxıstan prezidenti və Rusiya Xarici İşlər Nazirliyi məsələyə şərh verməyiblər. İyulda Tokayevin sözçüsü demişdi ki, Rusiya strateji tərəfdaş olaraq qalır və enerji təchizatı marşrutlarının şaxələndirilməsi planları siyasətlə idarə olunmur.
CPC üçün əsas alternativ marşrut Xəzər dənizinin Qazaxıstanın əks sahilində - Azərbaycandan başlayan Bakı-Tbilisi-Ceyhan (BTC) boru kəməridir. Neft həmçinin Bakıdan Gürcüstanın Qara dəniz Supsa limanına, oradan da dünya bazarlarına nəql edilə bilərdi. Amma Qazaxıstan neftinin Bakıya çatdırılması üçün ya tankerlərlə dəniz daşımaları, ya da transxəzər boru kəmərinin çəkilməsi lazımdır. Mövcud donanma kiçikdir və sahilyanı dövlətlər arasında boru kəməri danışıqları ərazi mübahisələrinə görə onilliklər ərzində dayanıb.
20 milyon ton hədəfə çatmaq üçün hər iki variant lazım olacaq, çünki Xəzərdəki Qazaxıstan limanları lazımi imkanlara malik deyil və belə həcmləri daşımaq üçün tanker parkı yoxdur.
Smailov keçən həftə Qazaxıstanın 2023-cü ildən BTC vasitəsilə ildə əlavə 1,5 milyon ton neft göndərməyə başlayacağını və bunun tədricən 6-6,5 milyon tona yüksələcəyini bildirib. O, məqsədə necə nail olunacağını dəqiqləşdirməyib. Qazaxıstanın Aktau limanı neft tankerlərini yükləmək üçün təchiz edilmiş yeganə limandır və 5,5 milyon tona qədər yük daşıya bilir. Digər liman Kurık neft daşıyan dəmir yolu bərələrini yükləmək üçün istifadə edilə bilər.
Smailov deyib ki, Qazaxıstan ən böyük neft istehsalçısı “Chevron”un rəhbərlik etdiyi “Tengizchevroil” xam nefti Gürcüstanın Qara dəniz Batumi limanına nəql etmək üçün vaqon parkını iki dəfə artırıb və bu, limana Xəzər dənizi vasitəsilə çata bilər.
Üç treyder bildirib ki, Fransanın “TotalEnergies”in Qazaxıstan qolu sentyabr ayından BTC vasitəsilə müntəzəm tədarüklərə başlayıb və bu, sabitlik lehinə mənfəətin itirilməsinə səbəb olub.
Tokayev həmçinin Xəzər dənizinin sahillərində neft anbarlarının tikintisinə çağırıb ki, bu da boru kəmərlərində nasazlıqların hasilat səviyyəsinə dərhal təsirinin qarşısını alacaq.
Şərqdə Qazaxıstandan Çinə gedən boru kəməri hazırda ildə təxminən 10 milyon ton Rusiya neftini nəql etmək üçün istifadə olunur ki, bu da onun gücünün təxminən yarısı, üstəgəl 2 milyon ton Qazaxıstan neftidir.
Qazaxıstanın bu kəməri doldurmaq imkanı Çinin tələbi və hər il yenidən nəzərdən keçirilən qiymətlərlə məhdudlaşır.
Ukraynada müharibə başlayandan bəri, Rusiya Qərbin sanksiyalarından yan keçmək üçün öz bazarlarını və ticarət yollarını axtardığına görə, keçmiş Sovet İttifaqının beş Mərkəzi Asiya respublikası getdikcə daha çox Moskvanın qarşısında dayanmağa başlayıb.
Yüksək rütbəli hökumət rəsmilərindən biri deyib ki, Tokayevin seçkilərdə qələbəsi ona Rusiyadan uzaqlaşmaq üçün cəsarət verə bilər.
Adının açıqlanmasını istəməyən məmur Tokayevin 20 milyonluq ölkəsini himayədarı olmadan idarə edə biləcəyini sübut etmək istədiyini deyib.
Putin Tokayevi dəstəklədi və KTMT Qazaxıstan liderinin öz təhlükəsizlik qüvvələrinə tam etibar edə bilmədiyi bir vaxtda Qazaxıstana qoşun göndərdi və bu, onun indi Moskvaya borclu qalacağı ilə bağlı tənqidlərə səbəb oldu. Fevralda Rusiyanın Ukraynaya təcavüzü başlayandan bəri onun hərəkətləri əksini göstərir.
Qazaxıstan sülh çağırışı etdi və referendumları tanımaqdan imtina etdi... Hələ müharibədən əvvəl bu məmur deyib ki, Qazaxıstan Moskvanın 2020-ci ildə Avrasiya İqtisadi İttifaqı çərçivəsində vahid valyuta və vahid parlamentin tətbiqi ilə bağlı 5 illik strateji planının bir hissəsi kimi irəli sürməsinə müqavimət göstərib. Rəsmi bildirib ki, Qazaxıstan hökuməti Rusiya ilə münasibətlərini nəzərdən keçirir, baxmayaraq ki, nəhəng qonşunun hələ də əhəmiyyətli təsir rıçaqları var.
Bu il CPC-də hər zamankından daha çox pozulmalar olub, Qazaxıstanı 2022-ci ildə neft hasilatını və ixracını azaltmaq məccburiyyətində qalıb ki, bu da dövlət maliyyəsinə zərər verib. //Reyting.az//
Geri qayıt