İraqı qarışdıran ayətullah Kazım əl-Hairi kimdir?
30-08-2022, 12:47
İddialara görə, Müqtəda əs-Sədrin siyasətdən çəkilmə qərarını şərtləndirən və İraqda İrana bağlı şiələrlə İraqa bağlı şiələri qarşı-qarşıya gətirən əsas səbəblərdən biri dünən İranda yaşayan İraq şiələrinin təqlidi-mərciilərindən biri Ayətullah Kazım əl-Hairinin öz statusundan imtina etməsi olub. Bildirilir ki, Kazım əl Hairi bazar günü gözlənilmədən səhhətində yaranan problemləri əsas gətirərək bu qərara gəldiyini açıqlayıb. O, öz bəyanatında tərəfdarlarını və “bütün möminləri İslam İnqilabının ali rəhbəri, böyük Ayətullah Seyid Əli Xameneiyə itaət etməyə və ona sadiq qalmağa” çağırıb. Ayətullah həmçinin İraq şiələrinə Nəcəf məktəbinə deyil, Quma itaət etməyi məsləhət görüb. Bununla da ara qarışıb dəftər itib.
Hairinin bu bəyanatından sonra Müqtəda əs-Sədr Twitter səhifəsində paylaşdığı bəyanatında siyasətdən çəkildiyini bildirməklə qalmayıb, üstüörtülü şəkildə Ayətullah Kazım Hüseyn əl-Hairini də tənqid edib. Bəyanatında Hairinin mərcilikdən çəkilmə qərarını öz iradəsi ilə vermədiyini iddia edən Sədr dolayısıyla İranı ona təzyiq göstərməkdə günahlandırıb.
Əslində Müqtəda əs-Sədr haqsız da deyil. Məsələ burasındadır ki, İraq şiələri arasında böyük nüfuzu olan Hairinin bu qərarı şiəlik tarixində bir ilk sayıla bilər. Bu zamanadək mərci mövqeyindən imtina edən heç bir din liderinə rast gəlinməyib və belə bir qərar vermək məntiqli də görünmür. Çünki mərcilik hansısa vəzifə deyil ki, ondan istefa verəsən və tərəfdarlarını başqa birinin dalınca getməyə çağırasan.
Üstəlik, əgər doğrudan da məsələ Hairinin sağlamı ilə bağlıdırsa, onun “möminləri itaətə səslədiyi” Xamaneyinin də vəziyyəti qənaətbəxş deyil. Hətta İran dini liderinin yataq xəstəsi olduğu, yerini övladına ötürmək istədiyi barədə söz-söhbətlər dolaşır. Odur ki, Hairi daha sağlam dini lider əvəzinə niyə iraqlıları xəstə birinə itaətə çağrır?
Ən əsası, niyə İraq şiələri öz Nəcəflərini qoyub Quma itaət etməlidir? Axı Nəcəfin hövzəsinin tarixi yeri gələndə Qumdan da qədimdir və İraq şiələrinin ruhunda bir az ərəb millətçiliyi də var. Müqtəda əs-Sədr və tərəfdarlarında isə milli şüur daha qabarıq şəkildə özünü göstərir.
Müqtəda əs-Sədrin əvvəldən iranpərəst partiyaların əleyhinə olduğunu nəzərə alan bir çox müşahidəçilər Hairinin bu qərarını onun legitimliyini şübhə altına alınması üçün verdiyini düşünürlər. Nədən ki, Sədrin ən yaxın adamı Hairidir və bu ayətullah onun atası Məhəmməd Bəkir əs-Sədrin tələbəsi olub. Məhəmməd əs-Sədrin ölümündən sonra bu mənəvi postuna yüksəlib. Müqtəda əs-Sədri isə özünün təmsilçisi kimi İraqa göndərib. Dolayısıyla Hairi təqlid olunan mərcilik statusundan istefa edərsə, məntiqlə, Müqtəda əs-Sədr də öz təmsilçiliyindən çəkilməlidir. Görünür, İranın bu planına adekvat cavab verən Müqtəda dünən “siyasətdən tamamən çəkildiyini, atasının məzarı, Sədr ailəsinin tarixi əsərləri və muzeyi xaric bütün təsisatları bağlamaq qərarına gəldiyini” bəyan etdi.
Bəs, Müqtəda əs-Sədri yarı yolda buraxan və öz qərarı ilə İraqda vətəndaş müharibəsinin qapısını aralayan Ayətullah Kazım Hüseyn əl Hairi kimdir?
Hairi 1938-ci ildə Kərbəlada anadan olub.
İraq rejimlərinə qarşı qurulan “Əl Dava” Partiyasının ali liderlərindən olan Hairi 1970-ci illərdə sürgünə göndərilib. Daha sonra İrana köçərək Qum şəhərində məskunlaşan Hairi, Müqtəda əs-Sədrin atası Məhəmməd Baqir əs-Sədrin tələbəsi və varisi hesab olunur. Əl-Hairi İranda yaşadığı üçün bu vəzifəni tam icra edə bilməyib və öz təmsilçiliyini ustadının oğlu Müqtədaya tapşırıb.
Əl-Hairi ilə Müqtəda əs-Sədrin arasında fikir ayrılıqları İraqın ABŞ tərəfindən işğalından sonra başlayıb. Hairi ABŞ əleyhinə bir çox fətvaların müəllifidir. Prinsipcə, Müqtəda əs-Sədr də işğalın ilk illərində anti-amerikan mövqeyi ilə seçilirdi. O zamanlar Müqtəda əs-Sədrin radikal mövqeyindən Nəcəf hövzəsinin rəhbəri Sistaniyə qarşı faydalanan Hairi və İran rejimi daha sonra onun ərəb millətçiliyi damarının ağır basmasıyla Həşdi-Şabiyə qarşı çıxmasıni bəyənməməyə başladı. Xüsusilə son zamanlar İraqda yaşayan sünniləri və kürdləri öz ətrafına toplayan Müqtəda İranpərəst qüvvələri ölkədən süpürüb atmaq işinə girişdi. Beləcə, onun tədricən Hairinin təsir dairəsindən çıxdığı sezilirdi. Hairi də öz təmsilçisinin bu mövqeyi ilə razılaşmır, onun əleyhinə fikirlər səsləndirirdi. O, hətta Müqtəda əs-Sədri “Amerika əleyhdarlığı adı altında Nəcəfdə şiə nizamını və iyerarxiyasını zəiflətdiyinə” görə açıq tənqid də etmişdi.
Görünən budur ki, təmsilçisinin bu “özbaşınalıqları” Qumda məskunlaşan Hairinin də mövqeyini laxladırdı. Amma ona qarşı daha sərt çıxmaq imkanı da yox idi. Çünki özü İranda, Müqtəda əs-Sədr isə İraqda fəaliyyət göstərirdi. Digər tərəfdən, Hairinin öz ustadının “dəcəl oğlunu” tamamilə silməsi də mümkün deyildi və ona yaraşmazdı. Ən əsası isə, Müqtəda əs-Sədr bir çox məsələlərdə tamamilə haqlı idi. Onun xüsusilə İraqdakı İrana bağlı hökumətləri korrupsiyada günahlandırması şiəli-sünnili bütün xalq nəzdində daha çox tərəfdar toplayırdı.
Anlaşılan budur ki, bir sıra obyektiv amilləri nəzərə alan Kazım Hüseyn əl-Hairi sonunda mümkün olmayanın ən “müşkülünü” seçməyə qərar verdi: öz səlahiyyətlərindən İran dini lideri Xamaneinin xeyrinə geri çəkilmək və İraq möminlərini Quma itaətə çağırmaq.
Sözsüz ki, Hairinin bu çağırışı Nəcəf üləmasını də işinə gəlmir. Odur ki, İraqda ən güclü şiə qanadı sayılan Sistani tərəfdarlarının da Müqtəda əs-Sədri dəstəkləyəcəyi açıqdır. Həmçinin İrançı hökumətlərdən cana yığılan sünnilər və Bərzaniyə bağlı kürdlər də bu hərəkatı dəstəkləyə bilərlər. Üstəlik, Müqtəda əs-Sədrin İrana qarşı mövqeyi Körfəz ölkələrinin, xüsusilə Səudiyyə Ərəbistanının da maraqlarına uyğundur və həmin ölkələrin artıq qaçılmaz olduğu şübhə doğurmayan vətəndaş müharibəsində Sədrin tərəfini tutacağı, ondan maddi-mənəvi hər cür dəstəyi əsirgəməyəcəyi aydındır. Bu isə İraqın uzun illər boyu vətəndaş müharibəsi poliqonuna çevrilməsi deməkdir.
Son olaraq onu da qeyd edək ki, bu gün Yaxın Şərq ölkələrinin harasında İran varsa, orda mütləq vətəndaş müharibəsinin getməsi təəccüblü deyil. Çünki bu ölkə İslam dünyasına ancaq məzhəb müharibəsinin əsas nüvəsini – siyasi şiəçiliyi yaymaqla məşğuldur. İraqdakı son gərginliyin digər Yaxın Şərq ölkələrindəki münaqişələrdən yeganə fərqi isə odur ki, burada təkcə məzhəb müharibəsi deyil, həm də şiə-şiə qarşıdurması yaşanır.
Ovqat.com
Geri qayıt