Yeni dünya düzəninə gedən yolda “yıxılan” Conson və ya dəyişən qüvvələr balansı
8-07-2022, 10:35
Böyük Britaniyanın artıq eks olan Baş naziri və hakim Mühafizəkarlar Partiyasının lideri Boris Conson dünən vəzifəsini tərk etmək qərarına gəldiyini açəsini ıqladı. Baş nazir istefa verməsi ilə bağlı xalqa müraciət ünvanladı. O, vəzifəsindən getdiyini, amma Britaniya hökumətinə və Mühafizəkarlar Partiyasına yeni seçkilərə qədər rəhbərlik etmək niyyətində olduğunu bildirib. Siyasətçi onu da vəd edib ki, Britaniya hökuməti onun istefasından sonra da lazım olduğu qədər Ukraynanı dəstəkləyəcək.
Xatırladaq ki, Conson hökumətindən bir neçə gün ərzində 50-dən çox nazirin istefa verməsinə baxmayaraq, ölkənin Baş naziri postunu tərk etməyəcəyini açıqlamışdı. Lakin Conson bu bəyanatından bir gün sonra vəzifəsini tərk etdi. Onu da qeyd edək ki, Consonun istefasına səbəb intim qalmaqal oldu. Bundan əvvəl də Baş nazirlə bağlı narazılıqlar mövcud idi. Lakin Mühafizəkarlar Partiyasının sədr müavini Kris Pinçerin parlamentdəki həmkarlarını təhqir edib və sərxoş halda barda bir neçə nəfərə sataşması nazirlərin istefası ilə nəticələndi ki, bu, Consonun liderlikdən getməsi ilə sonuclandı. İddialara görə, Conson onu vəzifəyə təyin etməzdən əvvəl əxlaqsız davranışından xəbərdar olub.
Hazırda dünya gündəmini zəbt edən əsas məsələ Consonun istefası, Britaniyanın bundan sonrakı siyasi addımlarıdır. Nəzərə almaq lazımdır ki, Consonun timsalında Birləşmiş Krallıq Rusiyanın Ukraynaya qarşı işğalçı müharibəsində Kremlə qarşı ən sərt mövqedə dayanırdı. Əsas suallardan biri də odur ki, görəsən bundan sonra da Britaniya Ukraynaya dəstəyini davam etdirəcəkmi? Dia.az-ın məlumatına görə, AYNA-nın suallarını cavablandıran siyasi şərhçi Asif Nərimanlı deyib ki, Consonun Baş nazir postundan istefa verməsi İngiltərədə yaşanan kabinet böhranı fonunda daxili səbəblərdən qaynaqlanır:
- Bu, bəllidir, lakin “bu istefa Ukrayna müharibəsi və bu müharibə üzərindən dünyanın yenidən bölüşdürülməsi savaşının harasında yer alır” sualı da üzərində dayanmalı məqamdır. Madrid zirvəsində NATO yeni - əsas hədəfini rəsmiləşdirdi. Yeni hədəf Çindir. 2021-ci ilin dekabrında başlanan Rusiya və ABŞ-NATO qarşıdurması və Ukraynada davam edən müharibənin nəticəsinə baxdıqda da yeni dünyanın qurulması mübarizəsini görmək mümkündür. Beləliklə, ABŞ və Çinin iki əsas qütb olacağı yeni dünyada Rusiya yalnız “dünya gücü” kimi yox, regional güc olaraq qəbul olunur. Yeni dünya ABŞ-ın təkqütblü güc olduğu nizamının dağılması, başqa sözlə, Amerika hegomonluğunun sıradan çıxması perspektivini vəd edir. Bunu təkqütblü gücünü itirmək istəməyən ABŞ da, “dünya gücü” kimi qəbul edilmək istəyən Rusiya da arzulamır. Rusiya Ukraynaya hücumla Çini yeni “dünya gücü”, ən azından “ikinci əsas qütb” edəcək layihənin (BRİ) önünü kəsir, həm də ABŞ-a NATO-nu gücləndirmək, Avropada köhnə müttəfiqləri yenidən öz orbiti ətrafına birləşdirmək imkanı yaratdı. Və bu, yeni dünyada Avropanı güc mərkəzinə çevirməyə çalışan, bunun üçün “Avropa ordusu” yaratmağı planlaşdıran Almaniya, Fransa, İtaliya kimi ölkələrin də yolunu bağlayırdı. Müharibə ilə Qərb cəbhəsinin birləşməsinə kömək edən Rusiya da ona biçilən “regional güc” donunu geyinməkdən imtina edir, yaxud qarşılığında bu mövqeyi qəbul olunur.
- Britaniya bu savaşın harasındadır?
- Conson Avropada Ukraynaya dəstəyi təşkil edən əsas fiqur idi və bu ABŞ-NATO cəbhəsi, yaxud NATO-nun güclənməsini istəyən qüvvələr ilə uzlaşan mövqedir. ABŞ Avropanı NATO çətiri altında birləşdirmək və Çini səddinin arxasında qalmasını istəyirsə, ingilislər müharibənin Rusiyanın “dünya gücü” kimi qəbul edilməsi ilə nəticələnməsinə qarşıdırlar. Bu uzlaşan mövqe Ukrayna müharibəsinin necə bitəcəyi məsələsində toqquşur. Müharibə ABŞ-NATO cəbhəsinə Fransa və Almaniya da daxil olmaqla Avropanı öz orbitinə qaytarana və Qərb cəbhəsini strateji hədəf kimi gördüyü Çinə qarşı bütövlükdə birləşdirənə qədər davam etməli idi. Conson, dolayısı ilə İngiltərə müharibənin Rusiyanın “regional güc” rolunu qəbul edənə qədər istəyir. Madrid zirvəsində NATO istəyinə nail oldu. Artıq müharibə bitməli, Rusiyanın mövqeyi bu və ya digər formada qəbul edilməlidir. Lakin Consonun və arxasındakı qüvvənin dəstəyi buna imkan vermir və prosesin uzanması, xüsusilə enerji və taxıl böhranı bir cəbhədə birləşən Avropada Vaşinqtona qarşı çağırışları yenidən aktuallaşdırır.
- Belə fikirləşirsiniz ki, Consonun istefası təkcə daxili məsələyə bağlı deyil...
- Proseslərə bu kontekstdə yanaşdıqda Consonun istefaya məcbur edilməsi və bunun məhz Çinin rəsmi şəkildə rəqib elan edildiyi Madrid zirvəsindən sonra baş verməsi məsələnin daxili səbəbləri ilə yanaşı, geosiyasi savaşın tərkib hissəsi olduğu ehtimalını da önə çıxarır. Conson istefasına baxmayaraq, Ukraynaya dəstəyin davam edəcəyini deyir. Hərçənd ki, kabinet böhranı, yeni seçkilər diqqətin daxili proseslərə yönəlməsinə səbəb olacaq və bu, Ukrayna cəbhəsindəki vəziyyəti də dəyişdirə bilər. İstisna deyil ki, qarşıdakı dövrdə Qərbə cəbhəsindən Ukraynanın Rusiya ilə masaya əyləşməsi istəyi daha sıx dilə gətiriləcək.
- Britaniyanın yeni formalaşacaq hökuməti Kiyevə dəstəyi dayandıra, yaxud zəiflədə bilərmi?
- İngiltərənin yeni hökuməti Ukraynaya dəstəyi tam çəkməyəcək. Burada dəyişən qüvvələr balansıdır. Ukraynada müharibənin bitməsini istəyənlərin əli güclənə bilər. Burada da maraqların həm uzlaşması, həm çarpazlaşması var. ABŞ-NATO və Fransa-Almaniya ikilisinin müharibənin əvvəlində maraqları çarpazlaşırdısa, indi daha çox uzalaşdığı görünür. Birinci cəbhə qeyd etdiyim kimi Qərb cəbhəsini birləşdirməyə və Çini hədəfə çıxarmağa nail oldu, indi müharibənin ən azı “mövqe savaşına” keçməsini istəyir. NATO çətiri altında birləşmək məcburiyyəti ikinci cəbhənin marağına uyğun olmasa da, enerji böhranına görə anlaşmanın əldə edilməsini istəyir. İngiltərədə kabinet böhranının yaranması isə Ukraynaya dəstək məsələsinə təsir edə bilər, çünki siyasi problemin yaşandığı vaxt xarici siyasət prioritetləri müəyyən qədər arxa plana keçir.
- Conson yeni seçkilərədək, payızadək postunda qalacaq. Bu zaman kəsiyində Britaniyanın mövqeyi dəyişəcək, yoxsa Conson Rusiyaya qarşı əvvəlki sərt siyasətini davam etdirəcək?
- Conson dəstək siyasətini maksimum davam etdirəcək, amma burada payız həlledici dövr olacaq. Rusiya müharibənin uzanmasında ona görə maraqlıdır ki, payızda enerji böhranı Avropada dərinləşəcək və bu, Ukrayna məsələsi üzərindən rusların istədiyini alması imkanını artıra bilər. Bunun fonunda Ukrayna rəsmilərinin “müharibə ən azı payıza qədər davam edəcək” açıqlamaları da diqqət çəkir. Zelenski Administrasiyası bunu daxili auditoriya üçün deyir, amma həm də hadisələrin inkişafını təxmin etməyə imkan verən açıqlamalardır. Consonun payıza qədər dəstəyi davam etsə də, enerji böhranı, həmçinin taxıl məsələsi “Ukrayna masası”nın qurulması və müəyən anlaşmaların olmasını şərtləndirir. Kiyevə səfər edən Almaniya, Fransa və İtaliya liderlərinin ardınca Ukraynanın Avropa İttifaqına namizəd statusuna dəstək verməsi də təsadüfi deyildi. Fikrimcə, bu dəstəyin qarşılığında Rusiyaya güzəşt istəyi dayanır. Rusiya Donbası tam işğal edəndən sonra müharibə “mövqe savaşı” formasına keçə, “sürünən müharibə” davam edə, buna paralel olaraq, danışıqlar masasında da müzakirələr təşkil edilə bilər. Ukrayna cəbhəsində proses səngidiyində növbəti qaynar nöqtə Mərkəzi Asiya ola bilər. Hədəf Çindirsə, əsas mübarizə o coğrafiyada olacaq.
Geri qayıt