Qaraqalpaqıstanda nələr baş verir
6-07-2022, 15:02
Məlum oldu ki, etirazlar fonunda Özbəkistan Prezident Mirziyoyev konstitusiyaya Qaraqalpaqıstanı muxtariyyətdən məhrum edəcək dəyişikliklər etməyəcəyinə söz verib. Bunun belə olub-olmadığı referendum zamanı məlum olacaq. Onun tarixi hələ təyin edilməyib.
Bununla belə, Qaraqalpaq muxtariyyətində fövqəladə vəziyyət hökm sürür və gərginlik də səngimir. Təhlükəsizlik qüvvələri ilə şiddətli toqquşmalar olub və insan tələfatı ilə yekunlaşıb.
Hazırda Nukusda iğtişaşlar zamanı 516 nəfərin saxlanıldığı, bir çoxunun artıq buraxıldığı, 243 nəfərin yaralandığı, onlardan 94-nün xəstəxanalarda qaldığı məlumdur. Etirazlar zamanı 18 nəfər həlak olub.
Bu barədə Özbəkistan Milli Qvardiyası məlumat yayıb.
Muxtariyyət parlamentinin saytındakı bəyanatda fəal müqavimət göstərən bir qrup kütləvi iğtişaş təşkilatçısının saxlanılması və onların hakimiyyəti ələ keçirməyə cəhddə ittiham olunduğu barədə məlumat dərc olunub. Mətndə “xaricdən gələn müəyyən qeyri-sağlam xarici qüvvələrin Qaraqalpaqıstanda vəziyyətin inkişafına təsir etmək cəhdləri” də qeyd olunub.
DİA.AZ xəbər verir ki, AYNA mövzu ətrafında tanınmış əcnəbi ekspertlərlə həmsöhbət olub.
Özbəkistanlı (Daşkənd) jurnalist, “AsiaTerra” onlayn nəşrinin redaktoru Aleksey Voloseviç:
“Əslində, orada nəyin və necə baş verdiyi hələ tam aydın deyil. Hələ başa düşülməlidir. Məlumdur ki, Özbəkistan Respublikasının Prezidenti Mirziyoyev “reset” (sıfırlamaq) etmək, həmçinin özü və ya ətrafının təklifi ilə Qaraqalpaqıstanın suverenliyi ilə bağlı sözləri Konstitusiyadan çıxarmaq qərarına gəlib. Bu, qaraqalpaqların qəzəbinə səbəb olub. Küçələrə çıxdılar. Sonra Mirziyoyev qərarını geri çevirdi, lakin vəziyyət hələ də aydın deyil.
O ki qaldı bu çıxışların arxasında hansısa xarici izin qalması ilə bağlı deyilənlərə - belə bir şey olmayıb, bunlar cəfəngiyyatdır. Qaraqalpaqlar çoxdan müstəqilliyin tərəfdarıdır, rəsmi Daşkənddən, onun faktiki müstəmləkəçilik siyasətindən narazı idilər. Bəs “rəsmi Daşkənd” kimdir? Bir dəstə korrupsioner oğru, özləri də özbək etno-millətçilər”.
Ukraynalı politoloq, Mərkəzi Asiya üzrə ekspert, Ukrayna Ordu, Konversiya və Silahsızlanma Araşdırmaları Mərkəzinin Asiya-Sakit Okean regionu bölməsinin rəhbəri Yuri Poita:
“Əvvəla, demək lazımdır ki, Özbəkistan qapalı ölkədir, o, postsovet məkanında ən qapalı siyasi rejimlərdən biridir. Bu, avtoritar tipli ölkədir, yəni bəzi siyasi və digər proseslərlə bağlı məlumatlar qapalı olaraq qalır. Bu, millətlərarası münasibətlər məsələlərinə də aiddir. O cümlədən özbəklər, ruslar, qaraqalpaqlar, qazaxlar və s. arasında.
Və biz onu da başa düşməliyik ki, uzun müddət siyasi rejim, xüsusən də birinci Prezident Kərimovun dövründə o qədər qapalı idi ki, çox şeylər gündəmə gətirilmədi. Məsələn, sosiologiya, politologiya kimi elmlər ümumiyyətlə yox idi, ölkənin ali məktəblərində tədris edilmirdi. Yəni, informasiya az olduğundan, media təbliğat xarakteri daşıdığından, açıq sosioloji sorğular aparılmadığından millətlərarası münasibətlərlə bağlı real vəziyyəti təhlil etmək, elitanın özünü necə aparması və s. mümkün deyildi.
Əgər biz konkret Qaraqalpaqıstan məsələsindən danışsaq, onda biz bu bölgədə cəmiyyətin hansı hissəsinin hakimiyyətdən narazı olduğunun fon səbəblərini görərik. Orada iqtisadi inkişaf səviyyəsi Özbəkistanın digər bölgələri ilə müqayisədə xeyli aşağıdır. Qaraqalpaqıstanın coğrafi və iqlim şəraiti də kifayət qədər ağırdır ki, bu da infrastrukturun inkişafında çətinlikləri nəzərdə tutur. Bu vəziyyət cəmiyyətdə depressiyaya səbəb olur.
Və indiki münaqişə başlayandan, kütləvi etirazlar başlayandan sonra biz etirazların genişlənməsinə səbəb olan iki mühüm, ciddi trigger görürük. Bunlar Özbəkistanın Konstitusiyasına regionun muxtariyyət statusunun ləğvini nəzərdə tutan düzəlişlərdir və biz görürük ki, yerli cəmiyyət bunu son dərəcə mənfi qarşılayıb.
Əslində, bu düzəlişlər ən vacibi deyildi, digərləri daha maraqlıdır - buna əsasən, Şavkat Mirziyoyevin prezidentlik müddəti 7 ilə qədər artırılır və ümumilikdə, yenilənmiş Konstitusiya qüvvəyə mindikdən sonra onun bu vəzifədə əvvəlki səlahiyyət müddəti sıfırlanır.
İkinci trigger - Mirziyoyevin düzəlişlərin ləğvini elan etməsindən sonra belə, kütləvi etirazların amansızlıqla yatırılmasıdır. Yəni siyasi rəhbərlik dialoqa hazır idi, amma nədənsə təhlükəsizlik qüvvələri atəş açıb, partlayıcılardan istifadə edib, ən azı bir neçə onlarla insan həlak olub.
Ona görə də şəxsən mənim üçün sual yaranır: bu iki triggeri kim işə salıb, bu düzəlişləri Qaraqalpaqıstana kim sövq edib və ya tövsiyə edib və etirazları sərt şəkildə yatırmaq əmrini kim verib. Mən burada Rusiya xüsusi xidmət orqanları ilə əlaqəni istisna etmirəm ki, bu da belə qərarların qəbul edilməsinə təsir göstərə bilərdi.
Nəticələri mühakimə etmək hələ tezdir, amma düşünürəm ki, bunun Özbəkistanın Qərb ölkələri ilə münasibətlərinin soyuması ilə nəticələnə biləcəyini ifadə etmək olar. Rusiya daha intensiv olaraq Özbəkistana iqtisadi, siyasi, hərbi sahədə təsirini artırmağa çalışacaq, hansısa investisiyanı, “Rosatom” tərəfindən çoxdan planlaşdırılan AES-in tikintisini təklif edəcək. Bu, Rusiya Federasiyasının SSRİ-ni bərpa etmək üçün ümumi strategiyasına uyğun gəlir. Özbəkistanın Avrasiya İqtisadi İttifaqına və KTMT-yə cəlb olunması ssenariləri də istisna edilmir”.
Geri qayıt