Avropada rus təhlükəsinə qarşı həyəcan təbili
25-12-2020, 10:36
Görəsən, nə baş verməli idi ki, dünənə qədər sakit, ənənəvi olaraq bitərəf olan İsveç silahlı qüvvələrinin, yarım əsrdən bəri ən böyük modernləşdirilməsinə başlasın? Üstəlik, ölkədə NATO-ya qoşulmağın məqsədəuyğunluğu barədə müzakirələr də başlayıb.
Məlum oldu ki, bu, Rusiyanın postsovet məkanında, Baltik dənizi, Şimali Atlantika və Arktika dairəsindəki hərbi fəallığının əhəmiyyətli dərəcədə artmasına cavab olaraq baş verir. Bu barədə Skandinaviya ölkəsinin Müdafiə Nazirliyinin rəhbəri Peter Hultqvist “Times”-da dərc olunan məqaləsində söhbət açılır.
“Bütün bunlar Gürcüstanda təcavüzün inkişafı və Krımın Rusiya tərəfindən ilhaqı, habelə Ukraynada davam edən qarşıdurma fonunda baş verir”, - deyə müdafiə naziri izah edir.
“Bundan əlavə, Rusiya tərəfi daha yüksək səviyyəyə malikdir və daha mürəkkəb təlimlər keçirir. Murmanskın böyük bir dəniz bazası və Arktik briqadası var və Şimali Atlantika bölgəsində də manevrlər və əməliyyatları müşahidə edirik. Bütün bunların məqsədi ABŞ ilə Avropa arasındakı ittifaqı pozmaq və transatlantik əlaqələri məhv etməkdir”, - Hultqvist bildirir.
Bundan əlavə, Skandinaviya ölkəsinin uzun müddətdir sadiq qaldığı bloklara qoşulmamaq prinsipi də şübhə altına alındı. Parlament üzvlərinin əksəriyyəti ilk dəfə İsveçin NATO-ya üzvlüyü məsələsinə baxılmasına səs verdi.
Bu, o deməkdir ki, məsələ həqiqətən ciddidir. Maraqlıdır ki, İsveç təhlükəni Moskvanın hansı addımlarında görür? Əgər Rusiyanın addımlarında bu ölkə narahatdırsa, onda postsovet məkan Baltik respublikaları və Finlandiyanın bunun üçün daha böyük səbəbləri ola bilər. İsveçli nazirin qeyd etdiyi ABŞ ilə Avropa arasındakı ittifaqın pozulması, transatlantik əlaqələrin məhv edilməsi ilə bağlı başqa bir maraqlı məqam da Rusiyanın bunu necə edə bilcəyidir.
Baş verənləri AYNA-ya beynəlxalq ekspertlər şərh ediblər.
Ukrayna Ordu Tədqiqatı, Konversiya və Silahsızlaşdırma Mərkəzinin Cənubi Qafqaz filialının (Tbilisi) rəhbəri Vladimir Kopçak:
“İsveçin təhlükəsizlik siyasətinə gəldikdə, “dünən hələ sakit idi” deyimi ilə qətiyyən razı deyiləm. Bəli, İsveç tərəfsizliyi və qoşulmamaq prinsipi uzun illər sərt ifadələr və addımları ehtiva etmirdi. Lakin bu, Stokholmun çətinlik və riskləri ayıqca qiymətləndirmədiyi və ya təhlükəsizlik müdafiə sektorunu sözün geniş mənasında inkişaf etdirmədiyi anlamına gəlmir.
Xatırladım ki, on milyonluq neytral İsveç dünyanın ən inkişaf etmiş hərbi-sənaye komplekslərindən birinə sahibdir. Təyyarə sənayesinin seqmentləri, dəniz avadanlığı, radar sistemləri və s. Bütün dünyada yüksək texnoloji tədqiqat və istehsal qrupları yaradıldı ki, bu da öz növbəsində dünyanın aparıcı transmilli şirkətlərinin bir hissəsidir. Son nümunə İsveç İngiltərənin 6-cı nəsil qırıcıların yaradılması proqramında iştirak edir. 2009-cu ildən bəri NORDEFCO (Nordic Defence Cooperation) formatı fəal şəkildə fəaliyyət göstərir.
Bütün bunlar, İsveçin uzun müddət bu və ya digər şəkildə birmənalı “işarələr” olmadan Avroatlantik təhlükəsizlik məkanına inteqrasiya olunması deməkdir. Müdafiə sənayesi NATO-nun standartlarına uyğun olaraq işləyir, ordu bu standartlara görə silahlanb, bu səbəbdən də müəyyən bir qarşılıqlı siyasi qərarla İsveçin NATO-ya üzv olması uyğunluq baxımından isveçlilərə heç bir problem yaratmayacaq.
Əlbəttə, İsveç Krımın Rusiya tərəfindən ilhaqına və Ukraynanın şərqində Kremlin başlatdığı müharibəyə - qlobal təhlükəsizlik sisteminin aşınmasına səbəb olan proseslərə reaksiya göstərməyə bilməzdi. İsveç Müdafiə Nazirliyi rəhbərinin sitat gətirdiyiniz son açıqlamaları hər şeyi deyir. 2015-ci ildən etibarən İsveç müdafiə xərclərini sistemli şəkildə və əhəmiyyətli dərəcədə artırdı (ordunun yenidən silahlanması baxımından - öz müdafiə sənayesinə istinad edərək), 2017-ci ildə hərbi çağırış sistemini bərpa etdilər və bunların hamısı, mümkün NATO üzvlüyü ilə bağlı cəmiyyətdə və parlamentdə canlı müzakirələr fonunda baş verdi. Buna paralel olaraq Finlandiya ilə hərbi ittifaq yaratmaq perspektivi müzakirə olunur. Buna görə, İsveç parlamentindəki NATO tərəfdarı olanların çoxluq təşkil etməsi hadisələrin məntiqi inkişafı kimi görünür - getdikcə toksiki addımlar atan Kreml buna yalnız öz hərəkətləri ilə yardım etdi.
Göründüyü kimi, Vaşinqtonda yeni prezident administrasiyası ABŞ-ın və Avropanın Rusiya ekspansiyasına müqavimət göstərmək səylərini birləşdirmək niyyətindədir. NATO-da vahidliyin bərpası və möhkəmləndirilməsi, özünü müxtəlif yollarla göstərə biləcək gözlənilən bir ssenaridir: həmçinin yeni üzvlərlə İttifaqın daha da genişləndirilməsi şəklində və ya mütləq rəsmiləşdirilməyən yeni müvəqqəti müdafiə ittifaqlarının yaradılması yolu ilə. Bu proseslərdə həm İsveç, həm də Finlandiya, Baltikyanı, Şimali Atlantika, Arktika və s. Rusiya təhlükəsinə qarşı birgə mübarizə aparan fəal oyunçular olacaq. Hər şey ona doöru gedir ki, bir sıra bölgələrdə Qoşulmama Hərəkatına qatılan bir sıra ölkələr üçün buraya üzvlük rəsmi xarakter daşıyacaq - situativ müdafiə ittifaqlarından qaçmaq sadəcə mümkün olmayacaq. Yeri gəlmişkən, Azərbaycan bunun ən parlaq nümunəsidir”.
Latviyalı siyasi analitik, filologiya elmləri doktoru, azad jurnalist Aleks Qriqoriyevs:
“2020-ci ilin payızında İsveçin müdafiə qabiliyyəti və NATO-ya qoşulmağın məqsədəuyğunluğu, yəni illərdir davam edən iki əsrlik bitərəflikdən imtina barədə müzakirələr yenidən canlandı. İsveç Riksdaqı (parlament) keçən həftə İsveçin gələcəkdə NATO-ya üzv olmasına imkan verəcək bir “NATO opsiyası”na səs verdi. Eyni zamanda, NATO seçimi İsveçin NATO-ya üzv olmağa məcbur etmir, sadəcə bu ehtimalı ciddi şəkildə nəzərdən keçirmək lazım olduğunu əsas götürür. Maraqlıdır ki, müxalifət bu halda səs çoxluğu toplaya bilərək, bu varianta səs verdi. Azlıqda olan sol yönümlü hökumət əleyhinədir, lakin ölkənin müdafiəsinə qarşı deyil, NATO-ya qoşulmağın əleyhinə olduğunu və ordunun modernləşdirilməsinə xərclərini artmasına qarşı çıxmadığını sübut etmək istəyir. İsveç ordusu, Baltik dənizinin mərkəzində strateji olaraq yerləşən böyük bir ada olan Qotlanda döndü.
Seçicilərə gəldikdə, NATO-ya qoşulmaq məsələsində onların seçimləri təxminən yarı bölünür. Deyim ki, İsveç artıq müdafiə bloku ilə yaxından əməkdaşlıq edir və qeyri-rəsmi diplomatlar eyham vururlar ki, bir şey olarsa, yəni Rusiyanın İsveçə bir hücumu olarsa, NATO kənarda qalmayacaq. Bundan əlavə, Avropa Birliyinə mənsub olmaq artıq tam bitərəfliklə uyğun gəlmir.
İsveçin narahatlığının Rusiyanın təcavüzkar, revanşist siyasəti ilə əlaqəli olduğu heç kimə sirr deyil. Qurbanları 1992-ci ildə Moldova (Rusiya ölkənin şərq hissəsini işğal etdi və hələ də qoşunlarını geri çəkməyi rədd edir), 2008-ci ildə Gürcüstan (Rusiya ərazilərini işğal etdi) və Ukrayna - 2014-cü ildən bəri Rusiya Krımı işğal etdi və ölkənin cənub-şərqində Ukraynaya qarşı müharibə aparır.
Yalnız İsveç deyil, Rusiyanın digər qonşuları da narahatdır. Polşa öz ərazisinə tam hüquqlu ABŞ hərbi bazasının yerləşdirilməsinə çalışır və Baltikyanı ölkələr hər üç respublikada simvolik kontingentlərin yerləşdirilməsinə nail oldu. NATO ölkələrinin hərbi xərcləri də artır.
Transatlantik əlaqələrin və Qərbin birliyinin məhvinə gəldikdə, görəsən Prezident Trampın Rusiyada bu qədər populyarlığının səbəbi Qərbi Avropanın və ABŞ-ın əsas ölkələri arasında nifaq salmaq bacarığına görə deyilmi? İsveç timsalından da göründüyü kimi, uzunmüddətli perspektivdə Rusiya qarşıya qoyulan hədəflərin əksinə olan hədəflərə çatır. Ancaq son onilliklər ərzində SSRİ-nin bərpasında onun bəzi müvəqqəti uğurlar qazandığı inkar edilə bilməz: Gürcüstanın və Ukraynanın bir hissəsini ələ keçirdi, Moldovanın bir hissəsini işğal etdi və Azərbaycan ərazisinə qoşun yeritdi”.
Ukraynalı analitik, “Doktrina” Siyasi Araşdırmalar Mərkəzinin rəhbəri Yaroslav Bojko:
“Bir sıra dövlətlərin NATO-nun daha aktiv mövqeyinə ehtiyacının artması, Rusiyadan da daxil olmaqla təhdidlərin intensivləşməsi ilə əlaqələndirilir. Skandinaviya üçün bu mövzu, şübhəsiz ki, ən həssas mövzulardan biridir - həm Baltik dənizinin dibindəki “Şimal Axını 2”-yə görə, həm də Rusiya Federasiyasının Norveçlə əlaqəli yaratdığı gərginliyə görə və Qərb və SSRİ-nin Skandinaviyanı NATO fəaliyyətinin məhdudlaşdırılacağı neytral bir bölgə kimi tanıtdığı “Finlandiyaçılıq doktrinası”nın əks-sədaları ilə əlaqədardır.
Eyni zamanda, həmişə İsveçlə yaxın münasibətlərdə olan London, tamamilə müstəqil bir oyunçu olaraq dünya siyasətinə aktiv olaraq qayıdır. NATO, İngiltərə üçün əsas prioritet olaraq qaldığından və “Brexit”-dən sonra ingilis diplomatik qurumlarında Avropa İttifaqı bayraqları NATO bayraqları ilə əvəz olunduğundan, NATO inteqrasiyası barədə artan söhbətləri stimullaşdırır”.
Geri qayıt