Rusiyanın Ukraynaya qarşı “xüsusi hərbi əməliyyat” adı altında başlatdığı işğalçı müharibə 5 ayını tamamlamaq üzrədir. Müharibə müddətində hər iki tərəfdən xeyli canlı qüvvə və hərbi texnika itkisi baş verib. Rusiya tam məqsədinə çatmasa da, Ukraynanın tamamını işğal etməyi bacarmasa da, ölkənin cənubunda və şərqində bir neçə şəhəri və yaşayış məntəqəsini işğal etməyi bacarıb. Müharibənin ilk aylarında başlayan sülh danışıqları effektiv nəticə vermədiyi üçün proses donmuş vəziyyətdə qalıb.
Bununla belə, Ukrayna yaxın həftələrdə əks hücuma keçməyə hazırlaşır. Artıq Prezident Volodimir Zelenski Ukraynanın cənubunun işğaldan azad edilməsi barədə ordu komandanlığına əmr verib. Müharibənin bundan sonrakı gedişi barədə müxtəlif mülahizələr söylənilir. Bir çox ekspertlər hesab edirlər ki, Rusiya Ukraynanın cənubunu və şərqini tam işğal etdikdən sonra müharibə dayanacaq, danışıqlar başlayacaq. Bu baxımdan müharibənin bir neçə il çəkəcəyi ehtimalı da artır. Lakin bəzi ekspertlər Ukraynanın uğur qazanacağına inamlarını itirmirlər. Dia.az-ın məlumatına görə, müharibənin bundan sonrakı mərhələsi barədə proqnozlarını AYNA ilə bölüşən politoloq Şahin Cəfərli hesab edir ki, bu məsələ güc müstəvisində həllini tapacaq:
- Daha doğrusu, problemin masada həllinə döyüş meydanındakı vəziyyət rəvac verəcək. Hazırkı mərhələdə Kiyev Moskva ilə danışıqlar masasına oturmaq istəmir. Çünki indi döyüş meydanındakı vəziyyət Rusiyanın xeyrinədir. O mənada ki, müharibə başlayandan bu yana Rusiya Ukraynanın xeyli ərazilərini işğal edə bilib. Xüsusən də cənubdakı ərazi itkiləri Ukrayna üçün son dərəcə ağrılı və qəbulolunmazdır. Xersonun və Zaparojyenin bir hissəsinin itirilməsi Ukraynanın barışa bilməyəcəyi haldır. Ona görə də Ukrayna əks hücum əməliyyatlarına hazırlaşır.
Ukraynanın müdafiə naziri də elan etdi ki, Prezident Volodimir Zelenski cənubda işğal edilən ərazilərin azad olunması barədə əmr verib. Ordu komandanlığı da bu istiqamətdə planlar hazırlayır. Güman ki, avqustun ortaları və ya sonları, yaxud da payızın əvvəli Ukrayna Ordusunun əks hücumu başlayacaq. Burada əsas məqsəd məhz cənub istiqamətində itirilən ərazilərin geri qaytarılmasıdır. Xüsusən də Xersonu azad etməklə Rusiyanın Kırıma açdığı quru yolunu yenidən bağlamaq niyyəti var.
Məsələ burasındadır ki, Rusiyanın işğalçı müharibəyə başlayarkən qarşısına qoyduğu hədəflərə baxanda görünür ki, strateji hədəflərdən yalnız birinə nail olub. Bu, Krıma quru yolu açmaq, eyni zamanda, Krıma Dnepr suyunu buraxmaqdır. Rusiyanın keçən 5 aylıq müharibədə əldə etdiyi əsas strateji uğur bundan ibarətdir.
- Amma Rusiya Donbass istiqamətində də ərazilər işğal edib...
- Bəli. Məsələn, Luqansk ərazilərinin demək olar ki, 99 faizini Rusiya işğal edə bilib. Lakin bu, Rusiya üçün strateji uğur deyil. Rusiya müharibəyə başlayarkən qarşısına üç strateji hədəf qoymuşdu. Əsas siyasi vəzifə o idi ki, Ukraynada hakimiyyət dəyişikliyinə nail olsun, orada Rusiyaya bağlı kukla rejim qurulsun - təxminən Belarus modeli yaratsın. Kremlin qarşısına qoyduğu əsas fundamental siyasi vəzifə bundan ibarət idi. Bu hədəfə nail ola bilmədilər və artıq məsələ gündəmdən çıxdı. Döyüş meydanında isə üç əsas strateji vəzifə var idi ki, bunun birini dediyim kimi, yerinə yetirə bildilər - Krıma quru yolunun açılması və Dnepr suyunun Krıma buraxılması.
Amma digər iki məqsəd də vardı: birincisi, Ukraynanı Qara dənizdən təcrid etmək. Yəni Odessanı işğal edərək, Ukraynanın dənizdən təcridinə nail olmaq. İkincisi, Donbassın inzibati ərazisinin tamamını işğal etmək. Bu iki strateji hədəfə Rusiya nail ola bilməyib. Ona görə də hesab edirəm ki, müharibənin aktiv fazası ilin sonunadək davam edəcək. Ukrayna əks hücum əməliyyatlarında uğur qazanarsa, o zaman, bəli, danışıqlar yenidən başlaya bilər. Çünki bu halda Ukrayna əli güclənmiş şəkildə masaya əyləşəcək və masada diplomatik uğurlar əldə etmək şansı yaranacaq.
- Əks hücum əməliyyatlarında Ukraynanın uğur qazanacağı nə dərəcədə mümkündür?
- Təbii ki, bunu indidən heç kim deyə bilməz. Hərbi ekspert olmadığım üçün detallı şəkildə bunu açıqlaya bilmərəm. Lakin məlumatlarım geniş olduğu üçün təxminlər söyləmək olar. Müharibə başlayandan dərhal sonra Ukrayna səfərbərlik elan etdi, xeyli insan orduya cəlb edildi. Təxmin edirəm ki, Ukraynanın bugünədək hazırladığı, təlim verdiyi ehtiyat qüvvələrin təlimi bu ərəfələrdə başa çatmalıdır. Bu, informasiya deyil, sadəcə təxminimdir. Ərazilərin azad olunması üçün döyüşə atılacaq yeni qüvvələr - hansı ki, indiyədək döyüşə girməyiblər, tam şəkildə hazırlıq keçiblər - artıq hazırdır. Əlbəttə, burada əsas məsələ yeni qüvvələrin müvafiq silah və hərbi texnika ilə təchizatıdır. Ukrayna rəhbərliyi indiyədək çalışırdı ki, Qərbdən lazım olan sayda silah-sursat, hərbi texnika ala bilsin. Bu proses də son həftələrdə xeyli sürətləndi, Ukrayna yetərincə müasir silah əldə edə bildi.
Mən dəqiq bilmirəm, Ukraynanın silah tələbatı nə qədər idi və bu tələbatın nə qədəri ödənilib. Təxmin edirəm ki, Ukrayna gözlədikləri miqdarda silah-sursat əldə edə bilib. Proses indi də davam edir, silahlar gündəlik rejimdə ölkəyə daxil olmaqda davam edir. Silah və şəxsi heyət tam komplektləşdirildikdən sonra əks hücum əməliyyatları başlayacaq. Müharibə başlayandan bu yana müşahidələr onu deməyə əsas verir ki, Ukrayna Ordusunda kifayət qədər istedadlı hərbçilər toplaşıb. Onlar döyüşləri bu ötən müddətdə çox yaxşı idarə etdilər. Təkrar edirəm ki, mən hərbi ekspert deyiləm, amma hər halda müşahidə aparıram və görürəm ki, Ukrayna komandanlığı müharibəni dinamik şəkildə idarə edir. Lazım olduqda ictimai rəydən qorxmadan ordu geri çəkilir. Məsələn, Sveredonetsk istiqamətində Ukrayna qüvvələrinin mühasirəyə düşmək təhlükəsi artdığı an komandanlıq ordunu mütəşəkkil şəkildə geri çəkdi. Biri var ki, mövqeləri buraxıb qaçmaq, biri də var təşkilatlanmış formada geri çəkilmək. Lazım olanda Rusiya ordusunun mövqelərinə dəqiq zərbələr endirilir.
- Yəni ki, uğurlu hərbi taktika var...
- Ukrayna komandanlığının kifayət qədər bacarıqlı olduğu qənaətindəyəm. Ukrayna Ordusunun Baş komandanı Valeri Zalujni də kifayət qədər sevilən generaldır. Zalujni vəzifəyə bir il əvvəl təyin edilib. Bu təyinatdan sonra ictimai rəydə, keçmiş döyüşçülər arasında ciddi ruh yüksəkliyi yaranmışdı. Zalujninin ordu daxilində də, cəmiyyətdə də böyük nüfuzu var. Kifayət qədər peşəkar hərbçidir. Düşünürəm ki, Ukrayna generalları əks hücum əməliyyatlarını təsadüflərə buraxmayacaqlar. Komandanlığın bir neçə planı hazır şəkildə olacaq ki, "A" planı baş tutmasa, "B" planına keçiləcək, bu, alınmasa, "C" planına keçiləcək və s. Yəni ki, Ukrayna komandanlığının əks hücum əməliyyatlarında nəticə əldə edilməsi üçün alternativ planları olacaq. Əks hücum əməliyyatının Ukrayna üçün nə qədər həyati əhəmiyyət kəsb etdiyini təbii ki, komandanlıq anlayır. Ona görə də düşünürəm ki, əks hücum əməliyyatının real nəticələr verməsi üçün bütün hazırlıqlar görüləcək.
Digər tərəfdən, Xerson ətrafındakı real vəziyyətə nəzər salsaq, görərik ki, hazırda Ukrayna Ordusu şəhərin 15 kilometrlik məsafəsində dayanıb. Xersonun azad edilməsi üçün əlverişli platsdarm yaradılıb. Əslində son aylarda Ukrayna Ordusu boş dayanmayıb, mobil qüvvələrlə də olsa, taktiki hücum əməliyyatları keçirib və kifayət qədər uğurlar da əldə edilib.
- Məsələn, hansı uğurları nəzərdə tutursunuz?
- Müharibənin ilk həftələrində Rusiya faktiki olaraq Xersonu tamamilə ələ keçirmişdi. Ötən müddətdə Ukrayna qüvvələri tədricən irəlilədi və bir çox yaşayış məntəqələrini işğaldan azad etdi. Bilavasitə, Ukrayna hərbçiləri şəhər mərkəzinə çox yaxınlaşıblar. Zabitlər mövqelərdən şəhəri müşahidə altında saxlaya bilirlər. Demək istədiyim odur ki, əks hücum əməliyyatları üçün Ukrayna Ordusu əlverişli mövqelərə sahibdir. Bu, ümid verir ki, böyük qüvvələrlə genişmiqyaslı hücumla Xersonun azad edilməsi ehtimalı yüksəkdir. Əgər Ukrayna Xersonu geri qaytarsa və yenidən Krıma quru yolunu bağlasa, bu, Rusiyanın məğlubiyyətidir. Bu halda Rusiya Donbasda nə qədər ərazi işğal edib, nə qədər torpaq ələ keçirib - bunun heç bir əhəmiyyəti qalmayacaq. Çünki Rusiyanın əldə etdiyi yeganə strateji uğur Krıma quru yolu açılması və Dnepr suyunun Krıma buraxılmasıdır. Ukrayna yenidən bu kanalları kəsərsə, Rusiyanın bu müharibədə artıq məğlubiyyəti prosesi başlayacaq. Belə deyək, Rusiyanın əldə etdiyi strateji uğur sıfırlanmış olacaq. Bu baxımdan, Xersonun azad edilməsi Ukrayna üçün dönüş anı olacaq.
- Rusiyanın hərbi baxımdan durumu nə yerdədir?
- Hərbi ekspertlərin dediklərinə görə, artıq Rusiyanın hücumlarının pik nöqtəsi keçib. Rusiyanın hərbi əməliyyatlarının pik nöqtəsi Luqansk, Severedonetsk, Liçansk əməliyyatları sayılır. Bundan sonra Rusiyanın hərbi resurslarında azalma müşahidə ediləcəyi bildirilir. Xüsusən, müharibə başlayandan bu günədək Rusiya özünün döyüş qabiliyyətli hissələrini böyük ölçüdə itirdi. Yaxud döyüş qabiliyyətli hərbi qüvvələr zərbələr aldı və əvvəlki qabiliyyətlərini itirdi. İndi Rusiya məcburdur ki, ehtiyat qüvvələr toplasın. Görünən odur ki, hərbi səfərbərlik elan edə bilmirlər. Çünki bunun Kreml üçün mənfi yöndə ciddi siyasi və iqtisadi-sosial nəticələri ola bilər. Xalq arasında səfərbərliyin narazılıq yarada bilmə ehtimalını nəzərə alan Putin buna getmir.
Amma məlumatlar var ki, ciddi şəkildə ehtiyyatda olan hərbçiləri orduya çağırırlar. "Vaqner" özəl hərbi şirkəti öz muzdlularını cəlb etməklə məşğuldur. Yəni ki, bu şəkildə cəbhəyə əlavə qüvvələr cəmləşdirməyə çalışırlar. Lakin hiss olunur ki, Rusiya son həftələrdə bütün cəbhə xəttini möhkəmlədə bilmir. Bəzən olur ki, Xersonda Ukrayna hərbi qüvvələrinin qarşısını almaq üçün Donbasdakı qüvvələri Xerson istiqamətinə gətirirlər. Belə dəyişikliklər edirlər və bunun özü göstərir ki, Rusiyanın döyüş qabiliyyətli hərbi birləşmə məsələsində problemləri yaranmağa başlayıb.
Digər tərəfdən, son həftələrdə Rusiyanın hərbi texnikasını müşahidə edirik. Məsələn, Rusiya T-62 tanklarını konservasiyadan çıxarıb və cəbhəyə gətirib. Hətta bir videoya rast gəldim, orada Rusiya qüvvələrinin T-34 tankından istifadəsini də gördüm. Bu, nə qədər dəqiqdir, deyə bilmərəm, amma mümkündür. Təsəvvür edin ki, İkinci Dünya müharibəsində istifadə edilən tankları da anbarlardan çıxarıb cəbhəyə gətirirlər. Demək istədiyim odur ki, hərbi texnika baxımından da Rusiyanın problemləri var.
- Amma Rusiyanın böyük hərbi texnika arsenalına malik olduğu haqqında ciddi fikirlər mövcuddur...
- Hesab edirəm ki, bu, doğru yanaşma deyil. Yanlış təsəvvür var ki, Rusiyanın on minlərlə hərbi texnikası var, hərbi sursatı tükənməzdir və s. Bu, doğru yanaşma deyil. Bəli, SSRİ dövründən on minlərlə tank, top qalıb, amma həmin texnikanın nə qədəri işlək vəziyyətdədir, nə qədəri real olaraq faydalıdır? Köhnə hərbi texnikanın işlək vəziyyətə gətirilməsi, mühərrikinin sazlanması və s. bunlar kifayət qədər böyük vəsait və ciddi iş, zaman tələb edir. Hazırkı sanksiya şəraitində Rusiyanın bunu etməsi real görünmür. Rusiyanın hərbi avadanlıqlar, xüsusilə, mikroçiplər əldə etmək məsələsində ciddi problemləri yaranıb. Yəni ki, Rusiyanın köhnə hərbi texnikanı işlək vəziyyətə gətirməsi qeyri-mümkün olmasa da, çox çətindir. Belə deyək, hazırda Ukraynaya Qərbdən modern silahlar gəldiyi zamanda Rusiya arxivdən köhnə texnikasını çıxarıb işlətməyə çalışır. Bir tərəfdə Ukraynanın müasir silahlarla təchiz edilməsi trendi var, Rusiyanın isə müasir silahlar baxımından eniş trendi müşahidə olunur. Ona görə də yaxın aylarda Ukraynanın döyüş meydanında ciddi uğurlar qazana biləcəyi optimizmi yaranır.
