İranın NÜVƏ təhdidləri: Əslində nə baş verir? - TƏHLİL
Tarix: 12-08-2021, 11:00 | Çap et
“İsrailin müdafiə naziri keçən həftə BMT Təhlükəsizlik Şurasında İranın çox az bir müddətdə nüvə silahı yaradacağı ehtimalından danışıb. İranın nüvə silahı əldə etməsinə yaxınlaşması haqqında xəbərdarlığı tək İsrail Müdafiə Naziri deyil, ABŞ Dövlət katibi da bir neçə ay bundan öncə edib”.
Bu sözlər politoloq Yeganə Hacıyevanın Bizim.Media üçün yazdığı özəl şərhdə qeyd edilib.
Politoloq xatırladır ki, Entoni Blinken bu ilin fevralında müsahibəsində İranın nüvə silahı əldə etməsinə cəmi bir neçə ay qaldığını bildirib:
“Bu ilin aprel ayından etibarən Vyanada İranla 2015-ci il nüvə sazişinə qayıtmaq istiqamtində Rusiya, Böyük Britaniya, Çin, Fransa və Almaniya arasında İran nüvə anlaşmasının ilkin formada bərpası problemi ilə bağlı danışıqlar aparılırdı. İranla Nüvə sazişi üzrə Birgə Hərtərəfli Fəaliyyət Planına daxil olan dövlətlərin nümayəndələri İranın iştirakı olmadan ABŞ nümayəndə heyəti ilə ayrıca məsləhətləşmələr aparıblar. Nümayəndə heyətlərinin danışıqları iyunun əvvəlində başa çatdırmalı idi. Lakin seçkidə İranin yeni mühafizəkar prezidenti Rəisinin qələbə qazanması ilə bu danışıqlar dalana dirənib”.
Yeganə Hacıyeva haşiyədən çıxaraq İranın nüvə enerjisinin istehsalı üçün ilk addımlarını 1967-ci ildən atmağa başladığını qeyd edib. Şah rejiminin devrilməsindən sonra isə yeni hökumət bu istiqamətdə işləri dondurub və AES-lərin tikintisindən imtina edib. Lakin 1992-ci ildən başlayaraq isə nüvə sənayesinin inkişafına start verib. 2015 ci il Nüvə Razılaşması isə İranın nüvə proqramını nəzarətə götürmək istiqamətindədir və altı mühüm şərtdən ibarətdir.
Razılaşmaya əməl olunacağı təqdirdə ilk addım olaraq İrana məxsus zənginləşdirilmiş uranın 97 faizi başqa ölkələrə veriləcəkdi:
“1. İran 15 il ərzində yeni AES tikməyəcək və uranı ancaq 3.67 % səviyyəyə qədər zənginləşdirəcək.
2. Uranın zənginləşməsi üçün işləyən sentrafuqaların sayını 3/2 sini dayandıracaq, yəni 19000 ədəd sentrafuqadan cəmi 6104–ü aktiv olacaqdı. İrəlidəki 10 il ərzində isə ancaq 5060 sentrafuqa elmi və səhiyyə məqsədi ilə digər materiallarla çalışacaqdı.
3. İran ancaq birinci nəsil İR-1 tipli sentrafuqalardan istifadə edə bilərdi , 10 il ərzində isə yeni model sentrafuqaların istifadəsinə və işlənməsinə qadağa qoyulurdu.
4. Natanzda işləyən yeni İR-2 nəsil sentrafuqalar isə sökülərək MAQATE–nin müşahidəsi və nəzarəti ilə anbarlara yerləşdirilmişdi.
5. 15 il ərzində Furdo obyektində uran zənginləşdirilməyəcək, ora nüvə fizikası üzrə elmi mərkəz kimi fəaliyyət göstərəcək və ümumiyyətlə isə İran ərazisində irəlidəki 15 il ərzində uranın zənginləşdirilməsi ancaq Natanzda aparılacaqdı.
6. Arakdakı plutoniy emalı zavodundakı avadanlıq isə ya məhv edilməli ya da digər bir ölkəyə satılmalı və zavod silah üçün yararlı olmayan plotoniy istehsalı avadanlığı ilə əvəz edilməli idi. Zavodda indiyə qədər Arakda toplanmış nüvə yanacağı digər neytral ölkəyə verilməli idi”.
Politoloqun sözlərinə görə, İran tərəfindən razılaşmanın şərtlərinə əməl edilməsi MAQATE nəzarətindəydi. Razılaşma özündə İran nüvə proqramına 10 illik beynəlxalq nəzarəti nəzərdə tuturdu:
“ABŞ və İsrailin İranın nüvə proqramı ilə bağlı iki fərqli baxışı var. ABŞ iqtisadi razılaşmalarla İranın nüvə proqramını nəzarətə götürmək istəyir , İsrail isə ümumiyyətlə İranın nüvə proqramına son qoymasını istəyir. Hal hazırda İran İsraillə İraqda, Suriyada, Livanda, Qəzzada və dənizdə hərbi qarşıdurması mövcuddur ancaq buna qədər İran rəqibləri ilə açıq qarşıdurmadan qaçmaqla gərginliyi məhdudlaşdırırdı. Bu günlərdəki gərginlik həm də Tehranın Hind Okeanında İsrail mallarını daşıyan Yaponiyaya məxsus “Mercer Street” tankerinə hücum etməsi ilə bağlıdır.
İranın nüvə silahını əldə etməsi İsraildən daha çox regionda ABŞ-ın maraqlarına cavab vermir. Çinki bu halda Misir və Səudiyyə Ərəbistanı kimi digər regional oyunçular ABŞ-ın İsrail maraqlarını yetərincə qorumamasına görə öz nüvə arsenallarını qurmağa qərar verəcəklər.
Bu da özlüyündə onsuz da barıt çəlləyi kimi olan regionda eskalasiyanı gərginləşdirəcək.
Bəs İranın nüvə texnologiyasında irəliləməsi ilə bağlı qorxular nə dərəcədə haqlıdır, sualı isə hələ də açıqdır. Məsələ ondadır ki, İranın nüvə partlayıcı qurğular üçün lazım olan uranın 90% səviyyədə zənginləşdirdiyinə dair İran rəsmilərinin sözündən başqa heç bir dəlil yoxdur”.
|
|
|
|
|
|
|
|
Putin SSRİ-ni bərpa edə biləcəkmi?
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| • “Pilot 16”nın COP29-a “töhfə”si... - Zəhərli hava, xəstəlik mənbəyi olan zibilliklər, dağıdılmış yollar
Bu gün, 08:27 |
|
|
|
| • Vətəndaşları xaricdə iş düzəltmək adı ilə aldadıb, Kanadaya qaçdı - TƏFƏRRÜAT
Bu gün, 08:21 |
|
|
|
| • İsrail ABŞ ilə Suriya və ya Yəməndə SEPAH-a zərbə endirmək imkanını müzakirə edir - "Politico"
Bu gün, 08:18 |
|
|
|
| • `Azercell` yenə də müştərilərinə ÇİLƏ YAŞADIR... - NARAZILIQ VAR...
Bu gün, 08:14 |
|
|
|
| • İran-İsrail gərginliyindən BİZ NƏ? - Dəxli var, həm də...
Bu gün, 08:06 |
|
|
|
| • Bu halda idarə, müəssisə və təşkilat rəhbərləri məsuliyyət daşıyırlar - Ekspert danışır...
Bu gün, 08:04 |
|
|
|
| • Azərbaycanda turizm sektoru niyə İNKİŞAF ETMİR?
Bu gün, 06:55 |
|
|
|
| • Naxçıvanda mobil telefonlar kütləvi bağlanır - NƏ BAŞ VERİR?
Bu gün, 00:50 |
|
|
|
| • Qanunsuz sərnişin daşınmasının qarşısı niyə alınmır? - AKTUAL
Bu gün, 00:47 |
|
|
|
| • İpə-sapa yatmayan Elşad Həsənovun işçiləri vergidən yayınır - BU DA FAKT...
Bu gün, 00:41 |
|
|
|
| • Ramiz Mehdiyevin qızı nazirliyi məhkəməyə verdi - BUNA GÖRƏ
Bu gün, 00:36 |
|
|
|
| • "Atamın bir-iki əşyası var, o evimizdədir"
Bu gün, 00:34 |
|
|
|
| • Heykəl qovğası: hərənin öz təsəvvüründəki Ələsgər - AXI NİYƏ?..
Bu gün, 00:28 |
|
|
|
| • Suqovuşanın erməni işğalından azad edilməsindən dörd il ötür
Bu gün, 00:23 |
|
|
|
| • Məktəblərdə təmir işləri ilə bağlı tender uduldu - 4,2 MİLYON MANAT
Bu gün, 00:05 |
|
|
|
| • Agentlik 3 milyona bina icarəyə götürdü - TENDER NƏTİCƏSİ
Bu gün, 00:02 |
|
|
|
| • Müəllimlərə bahalı hədiyyə almaq ənənəsi yığışdırılmalıdır - ÇAĞIRIŞ
Dünən, 19:10 |
|
|
|
| • Ermənistan Azərbaycanın mülkiyyətini Rusiyaya necə verdi - ŞOK DETALLAR
Dünən, 19:02 |
|
|
|
| • Azərbaycanda alimentin minimum məbləği 350 manata qaldırılır? - AÇIQLAMA
Dünən, 18:56 |
|
|
|
| • "Zelenski və Netanyahu geri çəkilsə, siyasi fəlakətlə üzləşəcəklərindən qorxurlar" - "The Guardian"
Dünən, 18:17 |
|
|
|
| • "O, bir çox məsələlərin həllində son qərarı verə bilmir" - keçmiş səfir
Dünən, 18:14 |
|
|
|
| • Dövlət şəhidə qanpulu verməlidir, yoxsa şəhid dövlətə? - Milli Məclisin yeni heyəti üçün EV TAPŞIRIĞI...
Dünən, 18:11 |
|
|
|
| • İranın hiyləsi "Dəmir Günbəz"i çaşdırıb: - Gecəki hücumun DETALLARI
Dünən, 18:01 |
|
|
|
| • Ermənistan bunlara görə CAVAB VERMƏLİDİR... - cavab vermək ZORUNDADIR...
Dünən, 17:59 |
|
|
|
| • Azərbaycanlılar və gürcülər hər gün yollarda 40, ermənilər isə 30 dəqiqə itirirlər - SİYAHI
Dünən, 17:53 |
|
|
|
| • Ata və oğulun rəhbərlik etdiyi Azbelt şirkəti cərimələnir - SƏBƏB
Dünən, 17:51 |
|
|
|
| • Ermənistanın Azərbaycan ərazilərinə iddiası yoxdur - Alen Simonyan da Paşinyanın dediklərini təkrarlayır
Dünən, 17:50 |
|
|
|
| • Prezidentin rütbədən məhrum etdiyi Tofiq Həsənov kimdir?
Dünən, 17:35 |
|
|
|
| • Ermənistanın KTMT qərarı: - Mirzoyanın Varşavada ikibaşlı çıxışı
Dünən, 17:34 |
|
|
|
| • Bir aydır rayonlara yanacağın verilməsi niyə dayandırılıb? - NARAZILIQ VAR...
Dünən, 17:29 |
|
|
|
| • Snayper tüfənglərindən praktiki atış çalışmaları yerinə yetirilib - VİDEO
Dünən, 17:25 |
|
|
|
| • Maştağada saxlanılan 2 şəxsdən 4 kiloqram narkotik vasitə aşkarlanıb - VİDEO
Dünən, 17:24 |
|
|
|
| • “Qonşuları Rusiyadan daha qorxmurlar” - The Hill
Dünən, 17:20 |
|
|
|
| • Aparıcı Zaurun adı talassemiyalı xəstlərin işində hallandı: - “Pul yığılarkən...”
Dünən, 17:19 |
|
|
|
| • Qətər Ermənistana bütün uçuşları ləğv etdi - AÇIQLAMA
Dünən, 17:18 |
|
|
|
| • Bakıdakı bu tarixi abidə bərpa olunacaq - 700 min manatlıq restavrasiyaya başlanılır
Dünən, 17:15 |
|
|
|
| • “Bank of Baku”da yeni TƏYİNAT - DOSYE
Dünən, 17:11 |
|
|
|
| • Bakı həbsxanasında ÖLÜM
Dünən, 17:05 |
|
|
|
| • Nazim Quliyev yenidən 10 ilə kimi məhkum edilə bilər - TƏFƏRRÜAT
Dünən, 17:04 |
|
|
|
| • "Hər an hərəkətə keçməyə hazır olan qüvvələr Azərbaycanı qaralamaqda davam edirlər"
Dünən, 17:02 |
|
|
|
| • İrəvan Moskvadan hər fürsətdəcə QAÇIR
Dünən, 17:01 |
|
|
|
| • Sülh müqaviləsinin icrasına nəzarət etmək üçün Ermənistan-Azərbaycan komissiyası yaradıla bilər - Paşinyan
Dünən, 16:58 |
|
|
|
| • "Ona görə ki, o, çox yaşamağa layiqdir..,"
Dünən, 16:47 |
|
|
|
| • İran əgər uğura nail olmaq istəyirsə... - İNCƏLƏMƏ
Dünən, 16:42 |
|
|
|
| • Bu il Zəfər Günü münasibətilə Xankəndində parad keçiriləcək? - AÇIQLAMA
Dünən, 16:38 |
|
|
|
| • Zəngəzur dəhlizi: “Bəşəriyyət üçün...” - GƏLİŞMƏ
Dünən, 16:36 |
|
|
|
| • Elə bil camaata QƏNİM KƏSİLİB... - İlk üçlükdədir...
Dünən, 16:34 |
|
|
|
| • Prezident general-mayoru rütbəsindən məhrum edib - SƏRƏNCAM
Dünən, 16:31 |
|
|
|
| • “Neftçi” 2 milyona Fatih Terimi gətirir? - "Onunla danışıqlar..."
Dünən, 16:26 |
|
|
|
| • “İsrail dayanmayacaq və İranı müharibəyə sürükləmək üçün daha ağır addımlar atacağı istisna deyil” - Ərəstun Oruclu ŞƏRH EDİR
Dünən, 16:17 |
|
|
|
|
