“Radio və televiziya əməkdaşları üslublarla orfoepik normaları qarışdırırlar”
Tarix: 2-07-2021, 08:14 | Çap et
Azərbaycan dili ilə bağlı qaydalara hər toxunuş dil daşıyıcılarının müzakirəsinə səbəb olur. Belə ki, kimi dəyişiklik və düzəlişləri əsassız, yersiz adlandırır, kimi də bunları təbii hal kimi qəbul edir, qaydalara əməl etməyin əsas olduğunu ifadə edir.
Nazirlər Kabinetinin 18 iyun 2021-ci il tarixli “Azərbaycan dilinin orfoepiya normaları”nın təsdiq edilməsi haqqında qərarı da müzakirə olunmaqda davam edir. Qərarda nələrsə kiməsə görə əsaslı dəyişiklik, kiməsə görə isə artıq oturuşmuş qaydalara müdaxilə, dilin saflığının korlanmasıdır. Elə isə qaydalara mütəxəssis pəncərəsindən baxmağı qərara aldıq.
Natiqlik sənəti üzrə mütəxəssis Cəlalə Nəzəroğlunun AYNA-ya şərhinə görə, hansı üslubda danışmağımızdan asılı olmayaraq, orfoepik normalara əməl etməyimiz şərtdir: “Azərbaycan dilinin orfoepik normaları hər zaman mövcud olub. Bizim ədəbi dilimiz iki hissədən ibarətdir: orfoepiya, orfoqrafiya. Orfoepiya özündə düzgün tələffüzü, orfoqrafiya isə düzgün yazılış qaydalarını ehtiva edir. Dil qayda-qanunlarla idarə olunur. İctimai yerlərdə ləhcə ilə danışmaq bəzən xoş qarşılanmır. Hansı bölgədə böyüməsindən asılı olmayaraq, hər kəs ədəbi dili bilməlidir”.
“Bəzən televiziya və radio əməkdaşları üslublarla orfoepik normaları qarışdırırlar. Bütün üslublar (bədii, rəsmi, elmi, publisistik, məişət üslubu) orfoepik qaydalara tabe olur. Hansı üslubda danışmağımızdan asılı olmayaraq, biz orfoepik qaydalara əməl etməliyik. Ayrıca “televiziya və ya radio dili” adlı üslub yoxdur. Bu media qurumları bəzən publisistik üslubdan kənara çıxa bilir. Misal üçün, əgər Prezidentin sərəncamı səsləndirilirsə, bu, rəsmi üslubda yazılmış mətndir. Bununla belə, yenə də sözlər “kitab dili” ilə deyil, tələffüz dili – yəni, orfoepiyaya uyğun səsləndirilməlidir”, - deyə mütəxəssis bildirib.
Həmsöhbətimiz qeyd edib ki, yeni orfoepiya lüğətindəki qaydalar çox əvvəldən də mövcud olub, amma yeniliklər də az deyil: “Ola bilsin, abreviaturalarla bağlı bəzi məqamlar kiməsə yad gələ bilər. Ona görə buna toxunmağımız yerinə düşər. Abreviatura deyiləndə hansısa qurumun, təşkilatın adının baş hərflərindən ibarət qısaltmalar nəzərdə tutulur. Bizim hər zaman ABŞ kimi tələffüz etdiyimiz abreviatura əslində - qaydalara görə, A-Be-Şe kimi tələffüz olunmalıdır. Qısaltmada birinci hərf sait və ondan sonra gələn bütün hərflər samit olarsa, hərflər əlifbadakı adlarına uyğun tələffüz olunur”.
“Bundan başqa, əgər sait hərf ixtisarın ortasında və yaxud da sonunda gələrsə, ondan əvvəl və ya sonra gələn samit hərflər yazı qaydasına uyğun tələffüz olunur. Məsələn, Yeni Azərbaycan Partiyası Ye-A-Pe kimi yox, YAP kimi tələffüz olunur. Əgər qısaltmaların tərkibində hecaların sayı ikidən artıqdırsa, o zaman heca tələffüzü ilə deyiləcək. Bilirik ki, sözlərdəki hecaların sayı orada iştirak edən saitlərin sayına bərabərdir. Məsələn, NA-TO, A-ME-A, KA-MAZ”, - deyə C.Nəzəroğlu vurğulayıb.
Onun sözlərinə görə, orfoepiya qaydalarında başqa məsələlər də öz əksini tapıb: “Qeyd edim ki, bunlar əvvəldən də mövcud idi. Məsələn, “dır, dir, dur, dür” tələffüzdə R-siz deyilir. Məsələn, sevinclidir –sevinclidi, gözəldir – gözəldi. “Lar-lər” şəkilçisi nadir hallarda olduğu kimi tələffüz edilir. Bir çox hallarda ya “dar-dər”, ya “nar-nər”, ya da “rar-rər” olur. Məsələn: qızlar - qızdar, oğlanlar - oğlannar, xəbərlər - xəbərrər kimi tələffüz edilir. “Dan-dən” şəkilçisi də bir çox hallarda “nan-nən” olur. Məsələn, səndən - sənnən, bundan – bunnan”.
Müsahibimiz onu da diqqətə çatdırıb ki, bu qaydalar bütün üslublar üçün keçərlidir: “Məişət üslubunda danışarkən özləri də bilmədən çoxu orfoepik qaydalara əməl edir. Amma ictimaiyyət arasında sırf orfoepik qaydaları bilmədiklərinə görə “kitab dili” ilə danışırlar. Bu isə nitqi çox quru edir. Radioda, televiziyada fəaliyyət göstərən həmkarlar, müsahibə verən şəxslər, iclaslarda, tədbirlərdə natiq kimi danışan şəxslər nəzərə alsınlar ki, sözləri yazıldığı kimi tələffüz etdikdə çıxış süni alınır. Orfoepik qaydaları öyrənmək və əməl etmək lazımdır. Bu zaman nitqimiz daha sadə, axıcı və təbii olacaq”.
|
|
|
|
|
|
|
|
Putin SSRİ-ni bərpa edə biləcəkmi?
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| • "Zelenski və Netanyahu geri çəkilsə, siyasi fəlakətlə üzləşəcəklərindən qorxurlar" - "The Guardian"
Bu gün, 18:17 |
|
|
|
| • "O, bir çox məsələlərin həllində son qərarı verə bilmir" - keçmiş səfir
Bu gün, 18:14 |
|
|
|
| • Dövlət şəhidə qanpulu verməlidir, yoxsa şəhid dövlətə? - Milli Məclisin yeni heyəti üçün EV TAPŞIRIĞI...
Bu gün, 18:11 |
|
|
|
| • İranın hiyləsi "Dəmir Günbəz"i çaşdırıb: - Gecəki hücumun DETALLARI
Bu gün, 18:01 |
|
|
|
| • Ermənistan bunlara görə CAVAB VERMƏLİDİR... - cavab vermək ZORUNDADIR...
Bu gün, 17:59 |
|
|
|
| • Azərbaycanlılar və gürcülər hər gün yollarda 40, ermənilər isə 30 dəqiqə itirirlər - SİYAHI
Bu gün, 17:53 |
|
|
|
| • Ata və oğulun rəhbərlik etdiyi Azbelt şirkəti cərimələnir - SƏBƏB
Bu gün, 17:51 |
|
|
|
| • Ermənistanın Azərbaycan ərazilərinə iddiası yoxdur - Alen Simonyan da Paşinyanın dediklərini təkrarlayır
Bu gün, 17:50 |
|
|
|
| • Prezidentin rütbədən məhrum etdiyi Tofiq Həsənov kimdir?
Bu gün, 17:35 |
|
|
|
| • Ermənistanın KTMT qərarı: - Mirzoyanın Varşavada ikibaşlı çıxışı
Bu gün, 17:34 |
|
|
|
| • Bir aydır rayonlara yanacağın verilməsi niyə dayandırılıb? - NARAZILIQ VAR...
Bu gün, 17:29 |
|
|
|
| • Snayper tüfənglərindən praktiki atış çalışmaları yerinə yetirilib - VİDEO
Bu gün, 17:25 |
|
|
|
| • Maştağada saxlanılan 2 şəxsdən 4 kiloqram narkotik vasitə aşkarlanıb - VİDEO
Bu gün, 17:24 |
|
|
|
| • “Qonşuları Rusiyadan daha qorxmurlar” - The Hill
Bu gün, 17:20 |
|
|
|
| • Aparıcı Zaurun adı talassemiyalı xəstlərin işində hallandı: - “Pul yığılarkən...”
Bu gün, 17:19 |
|
|
|
| • Qətər Ermənistana bütün uçuşları ləğv etdi - AÇIQLAMA
Bu gün, 17:18 |
|
|
|
| • Bakıdakı bu tarixi abidə bərpa olunacaq - 700 min manatlıq restavrasiyaya başlanılır
Bu gün, 17:15 |
|
|
|
| • “Bank of Baku”da yeni TƏYİNAT - DOSYE
Bu gün, 17:11 |
|
|
|
| • Bakı həbsxanasında ÖLÜM
Bu gün, 17:05 |
|
|
|
| • Nazim Quliyev yenidən 10 ilə kimi məhkum edilə bilər - TƏFƏRRÜAT
Bu gün, 17:04 |
|
|
|
| • "Hər an hərəkətə keçməyə hazır olan qüvvələr Azərbaycanı qaralamaqda davam edirlər"
Bu gün, 17:02 |
|
|
|
| • İrəvan Moskvadan hər fürsətdəcə QAÇIR
Bu gün, 17:01 |
|
|
|
| • Sülh müqaviləsinin icrasına nəzarət etmək üçün Ermənistan-Azərbaycan komissiyası yaradıla bilər - Paşinyan
Bu gün, 16:58 |
|
|
|
| • "Ona görə ki, o, çox yaşamağa layiqdir..,"
Bu gün, 16:47 |
|
|
|
| • İran əgər uğura nail olmaq istəyirsə... - İNCƏLƏMƏ
Bu gün, 16:42 |
|
|
|
| • Bu il Zəfər Günü münasibətilə Xankəndində parad keçiriləcək? - AÇIQLAMA
Bu gün, 16:38 |
|
|
|
| • Zəngəzur dəhlizi: “Bəşəriyyət üçün...” - GƏLİŞMƏ
Bu gün, 16:36 |
|
|
|
| • Elə bil camaata QƏNİM KƏSİLİB... - İlk üçlükdədir...
Bu gün, 16:34 |
|
|
|
| • Prezident general-mayoru rütbəsindən məhrum edib - SƏRƏNCAM
Bu gün, 16:31 |
|
|
|
| • “Neftçi” 2 milyona Fatih Terimi gətirir? - "Onunla danışıqlar..."
Bu gün, 16:26 |
|
|
|
| • “İsrail dayanmayacaq və İranı müharibəyə sürükləmək üçün daha ağır addımlar atacağı istisna deyil” - Ərəstun Oruclu ŞƏRH EDİR
Bu gün, 16:17 |
|
|
|
| • Rusiya Azərbaycan ərazisində yeni nümayəndəliklər açmağı planlayır - TASS
Bu gün, 16:15 |
|
|
|
| • AQTİ 2 milyon manatlıq laborator avadanlıqlar alır
Bu gün, 16:09 |
|
|
|
| • Ermənistan ABŞ ilə təhlükəsizlik sisteminin modernləşdirilməsinə dair müzakirələr aparıb
Bu gün, 16:09 |
|
|
|
| • Paşinyanın yeni ampulasını beynəlxalq ekspertlər belə dəyərləndirir - ŞƏRH
Bu gün, 16:05 |
|
|
|
| • Cinayət əməlləri törətmiş şəxslər cəzalarını çəkməlidirlər - Başqa cür ola da bilməz...
Bu gün, 16:02 |
|
|
|
| • 182 nömrəli məktəbdə nə baş verib? – Şagirdlər təxliyə olundu
Bu gün, 15:58 |
|
|
|
| • Lavrov ərəb ölkələrinin Moskvadakı səfirləri ilə görüşüb
Bu gün, 15:47 |
|
|
|
| • Anar Məmmədovun Londondakı biznesi yenə zərər edib - İLGİNC
Bu gün, 15:18 |
|
|
|
| • "Müflis oldum, atamın maşınını belə satıb borc ödədim" - Ramiz Novruzun qızı
Bu gün, 15:12 |
|
|
|
| • Tibb sektorunun “mogikanı”: - Azəri Med ATU-nin tenderini də uddu
Bu gün, 14:00 |
|
|
|
| • Ermənistan parlamenti Qarabağdan gedən ermənilərə "yox" dedi
Bu gün, 13:56 |
|
|
|
| • Flora Kərimova Afətin üzrünü qəbul etmədi: - "Onu başa salın..."
Bu gün, 13:10 |
|
|
|
| • Nazirlik dörd məktəbdə təmir işləri üçün 1 milyon manat ayırdı
Bu gün, 13:06 |
|
|
|
| • Xalq artistinin açıq-saçıq geyimdə FOTOSU
Bu gün, 13:02 |
|
|
|
| • “Paşinyan Qarabağ ermənilərinə xəyanət etdi”
Bu gün, 12:57 |
|
|
|
| • AZAL “AerCap” şirkətindən 6 yeni A320neo və A321neo təyyarəsini əməliyyat lizinqinə götürür - DETALLAR
Bu gün, 12:46 |
|
|
|
| • Lavrov Polad Bülbüloğluna Putinin verdiyi ordeni təqdim etdi - FOTO
Bu gün, 12:44 |
|
|
|
| • Bölgələrdə güclü külək əsəcək - Belə deyirlər...
Bu gün, 12:41 |
|
|
|
| • Nəsimi rayonunda 12 kiloqram narkotik vasitə aşkarlanıb - VİDEO
Bu gün, 12:35 |
|
|
|
|
